Spreuken 10: 2:

Oneerlijk verkregen rijkdom baat je niet,
rechtvaardigheid redt van de dood.

Spreuken 10: 9:

Wie onberispelijk leeft, gaat een veilige weg,
wie op kronkelpaden gaat, wordt ontmaskerd.

Spreuken 11: 3:

Wie eerlijk leeft, heeft zijn onkreukbaarheid als gids,
wie onbetrouwbaar is, gaat aan zijn oneerlijkheid ten onder.

Spreuken 11:17:

Wie liefdevol is, bewijst zichzelf een weldaad,
wie wreed is, schaadt zichzelf.

Spreuken 11:21:

Zo zeker als een onrechtvaardige gestraft wordt,
zo zeker gaat het nageslacht van een rechtvaardige vrijuit.

Spreuken 11:24:

Wie vrijgevig is, wordt almaar rijker,
wie gierig is, wordt arm.

Spreuken 11:27:

Wie het goede zoekt, zal waardering vinden,
wie het kwade zoekt, wordt door het kwaad getroffen.

Spreuken 11:31:

Een rechtvaardige krijgt op aarde zijn loon,
zondaars en goddelozen niet minder.

Mijn zoon, vergeet mijn lessen niet, houd in je hart mijn richtlijnen vast.
Ze vermeerderen de dagen van je leven, geven je vele jaren van geluk.

Luister, mijn zoon, en word wijs, kies de juiste weg.
Ga niet om met dronkelappen, blijf bij gulzigaards vandaan.
Want wie slempt en brast, wordt arm,
wie altijd zijn roes ligt uit te slapen, gaat ten slotte in lompen gehuld.

Wees niet eigenzinnig, maar heb ontzag voor de HEER en ga het kwaad uit de weg.
Het zal je sterken als een medicijn, het verkwikt je lichaam.

Wie zijn oren sluit voor het gejammer van de arme
zal ooit zelf om hulp schreeuwen, en geen antwoord krijgen.

ik keek met afgunst naar de dwazen,
benijdde het geluk van wie kwaad doen.
Tot hun dood blijven zij voor ziekte gespaard,
hun buik is goedgevuld,
aardse kwellingen kennen zij niet,
het lijden van anderen gaat aan hen voorbij.
Daarom is hoogmoed hun halssieraad
en bedekt geweld hen als een mantel,
hun ogen puilen uit het vet,
van eigenwaan zwelt hun hart.
Ze spotten, spreken kwaad
en dreigen vanaf hun hoge zetels,
ze zetten een mond op tot aan de hemel
en hun tong roert zich overal op aarde. ...
Zo zijn de goddelozen ten voeten uit,
ze verrijken zich, onverstoorbaar.
Ja, vergeefs hield ik mijn geweten zuiver
en waste ik mijn handen in onschuld!
Want ik werd gestraft, dag aan dag,
en geslagen, elke morgen weer.

dat ik de arme redde die om hulp riep,
en de wees die in de steek gelaten was.
Ik werd gezegend door de stervende,
in het hart van de weduwe bracht ik de vreugde terug.
Ik kleedde mij in gerechtigheid en deze kleedde mij,
het recht was mij een mantel en een tulband.
Ogen was ik voor de blinde,
voeten was ik voor de lamme.
Voor de behoeftigen was ik een vader,
ik verdedigde de zaak van vreemdelingen.
Ik brak de kaken van de boosdoener
en ontrukte de prooi aan zijn tanden.

Heb ik niet gehuild om wie in nood verkeerde?
Had ik geen medelijden met de behoeftige?
Ik hoopte op het goede, maar het kwade kwam,
het licht verwachtte ik, maar de duisternis brak aan.
Heel mijn binnenste is in beroering, ik ken geen rust;
ik zie slechts dagen van ellende naderen. ...
Mijn huid is verschroeid en schilfert,
koorts verteert mijn gebeente.

Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden.

Behandel anderen zoals je wilt dat ze jullie behandelen. ...
Oordeel niet, dan zal er niet over je geoordeeld worden.
Veroordeel niet, dan zul je niet veroordeeld worden.
Vergeef, dan zal je vergeven worden.
Geef, dan zal je gegeven worden;
een goede, stevig aangedrukte, goed geschudde en overvolle maat zal je worden toebedeeld.
Want de maat die je voor anderen gebruikt, zal ook voor jullie worden gebruikt.

Er waren op dat moment ook enkele mensen aanwezig die hem vertelden over de Galileeërs van wie Pilatus het bloed vermengd had met hun offers. Hij zei tegen hen: ‘Denken jullie dat die Galileeërs grotere zondaars waren dan alle andere Galileeërs, omdat ze dat ondergaan hebben? Zeker niet, zeg ik jullie, maar als jullie niet tot inkeer komen, zul je allemaal op dezelfde wijze omkomen. Of die achttien die stierven doordat de Siloamtoren op hen viel-denken jullie dat zij schuldiger waren dan alle andere mensen die in Jeruzalem wonen? Zeker niet, zeg ik jullie, maar als jullie niet tot inkeer komen, zul je allemaal net zo sterven als zij.’ - Jezus zegt hier in elk geval: theoretiseer niet over andere mensen, je hebt je handen vol aan jezelf.

In het voorbijgaan zag Jezus iemand die al vanaf zijn geboorte blind was. Zijn leerlingen vroegen: ‘Rabbi, hoe komt het dat hij blind was toen hij geboren werd? Heeft hij zelf gezondigd of zijn ouders?’ ‘Hij niet en zijn ouders ook niet, ’was het antwoord van Jezus, ‘maar Gods werk moet door hem zichtbaar worden'. Jezus wijst de vraag "waarom?" af en geeft als antwoord "waartoe". Hij heeft vast niet bedoeld ons daarmee een dooddoener aan te reiken om alle vragen rond lijden en verdriet te smoren.

Wie goed doet, goed ontmoet - daarvoor kun je je beroepen op Jezus. Maar niet voor: wie kwaad ontmoet, heeft blijkbaar kwaad gedaan. Zeker niet als we kijken naar hoe het Jezus Zelf is vergaan. Jezus Zelf deed goed aan Zijn medemensen. Op de vraag van Pilatus: "Wat heeft Hij voor kwaad gedaan?" (Mattheus 27:23), antwoordt de sopraan in de Mattheus-Passion van Bach (57):

maar ondanks dit getuigenis laat Pilatus Jezus kruisigen. De marteldood van Jezus is het grote kruis door een al te simpel verband tussen goed doen en goed ontmoeten.

Met of zonder God.

Ik weet niet of u het is opgevallen, maar tot nu toe ging het in dit artikel nauwelijks of niet over God. Soms ging het expliciet niet over God. Zoals in de boven geciteerde uitleg over karma in het Hindoeïsme en Boeddhisme: Karma en zijn gevolg worden gezien als een natuurlijk principe, een wet van "actie en reactie". Er is dus geen god aan het werk die straft of beloont. Nu is er volgens het geloof van Joden, Christenen en Moslims wèl een God aan het werk. Des te opmerkelijker is het dat in veel van de bovengenoemde Bijbelteksten het verband tussen goed doen en goed ontmoeten net zo automatisch lijkt te zijn als in de Oosterse religies. Als de Spreukendichter zegt (Spreuken 11:27):
of als Jezus zegt (Lucas 6:38):
dan lijkt het wel een natuurlijk automatisme. Je krijgt terug wat je geeft. Actie =  reactie. Mensen die moeite hebben met een persoonlijk Godsbeeld, kunnen met zulke Bijbelteksten vaak goed uit de voeten.

Naast deze "automatische" relatie tussen goed doen en goed ontmoeten spreekt de Bijbel vaak over God Die het goede beloont en het kwaad straft. Samengevat in een Psalmwoord (62:13) dat ook in het Nieuwe Testament wordt geciteerd (Romeinen 2:6): Heer, U beloont ieder mens naar zijn daden.

Zo bijvoorbeeld in Spreuken 15: 9:
in Spreuken 3:33:
in Spreuken 16:4-5:
en in Spreuken 19:17:
De Bijbel gebruikt daarbij het beeld van God als de Rechter (een persoonlijk beeld!), Die de rechtvaardigen beschermt en de schurken straft. Bijvoorbeeld in Psalm 94 (9-10 en 23) over de God van vergelding:

Het beeld van God als Rechter wordt in het Nieuwe Testament toegepast op Jezus. Wij moeten allen voor de rechterstoel van Christus verschijnen, zodat ieder van ons krijgt wat hij verdient voor wat hij in zijn leven heeft gedaan, of het nu goed is of slecht (2Corinthe 5:10). En in Jezus' profetie over het laatste oordeel in Mattheus 25:31-33: Wanneer de Mensenzoon komt, omstraald door luister en in gezelschap van alle engelen, zal Hij plaatsnemen op Zijn glorierijke troon. Dan zullen alle volken voor Hem worden samengebracht en zal Hij de mensen van elkaar scheiden zoals een herder de schapen van de bokken scheidt; de schapen zal Hij rechts van Zich plaatsen, de bokken links.  Uit het vervolg blijkt dat de schapen de mensen zijn die hun medemensen in nood hebben geholpen; de Heer geeft ze loon naar werken: ze mogen delen in Gods Koninkrijk. De bokken zijn niet de criminelen of oorlogsmisdadigers, zoals we misschien zouden verwachten. Maar het zijn mensen zoals wij, het enige wat ze verkeerd hebben gedaan is dat ze zich niet hebben bekommerd om hun medemensen in nood (zoals de onverschillige priester en leviet in de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan in Lucas 10): de Heer verbant ze naar het eeuwige vuur dat bestemd is voor de duivel en zijn engelen. Inderdaad: Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden (Mattheus 5:7). Jezus' broer Jacobus benoemt de keerzijde van deze medaille: Onbarmhartig zal het oordeel zijn over wie geen barmhartigheid heeft bewezen (Jacobus 2:13). Wat je geeft, krijg je eenmaal terug van de Heer.

Het blijft opmerkelijk dat het "automatische" verband tussen goed doen en goed ontmoeten en het persoonlijke beeld van God Die als Rechter de rechtvaardigen beloont en de schurken & onverschilligen straft,  zo los naast elkaar staan. Daarover drie opmerkingen:
1) Direct hiervoor citeerde ik Mattheus 5:7: Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden. Door wie? door hun medemensen? dat mogen we natuurlijk hopen. Maar waarschijnlijk bedoelt Jezus specifiek: door God. Geef, dan zal aan jullie gegeven worden (Lucas 6:38) - Jezus bedoelt: door God. Daarom zegt Jezus erbij: met een goede, stevig aangedrukte, goed geschudde en overvolle maat - de goddelijk-royale maat. Uitleggers spreken van een passivum divinum, een goddelijk passivum. In de passieve vorm (barmhartig behandeld worden, gegeven worden) zit God verborgen. Uit eerbied wordt Hij niet met name genoemd, maar wel bedoeld.
2) Daarnaast en aanvullend waag ik een tweede opmerking. In het christelijk geloof spreken we over God in persoonlijke beelden: God als onze Vader, God als Rechter, enz. God is persoonlijk, we mogen tot Hem bidden, Gij of U (of zo u wilt Jij) tegen Hem zeggen. - Maar God is méér dan enkel persoonlijk. De Bijbel gebruikt voor God ook onpersoonlijke beelden: God is een vaste burcht (Psalm 46 en het Lutherlied) en een rots (Psalm 62), God is Licht en Liefde en Geest (Evangelie en brieven van Johannes). Zo kunnen voor wie goed doet, goed ontmoet een persoonlijk beeld (God als Rechter) en een onpersoonlijk beeld (goed doen leidt tot geluk en kwaad doen leidt tot ondergang) naast elkaar staan.
3) In de eerste zinnen van dit artikel spreek ik over "de ethische wereld-orde". Daarbij denk ik aan wat het bijbelboek Spreuken noemt: de Wijsheid. Met wijsheid heeft de HEER de aarde gegrondvest (Spreuken 3:19) - dat betekent dat de wereld klopt, dat het leven eerlijk in elkaar zit. Die Wijsheid kan worden verbeeld als een Vrouw: Vrouwe Wijsheid. Zij zingt haar lied in Spreuken 8:22-31:
De HEER (de persoonlijke God) en als Zijn lieveling de Wijsheid (de ethische wereldorde): ze zijn onverbrekelijk verbonden.


Hier of hiernamaals.

Onder "Het klopt niet" noemde ik hierboven drie voorbeelden uit het Oude Testament: Asaf (Psalm 73), Job en Prediker. Ze getuigen alle drie van de ervaring, dat goede en eerlijke mensen vaak aan het kortste eind trekken: ze ontmoeten geen goed, maar kwaad (van mensen) en ellende (van het lot, zeg maar). Maar daarmee is niet alles gezegd.

Asaf worstelt met de voorspoed van gewetenloze schurken (Psalm 73:16-20):
De voorspoed van de schurken is maar tijdelijk. Uiteindelijk loopt het verkeerd met ze af. Tenslotte toch gerechtigheid.
Terwijl de rechtvaardige mag zeggen:
Tegenover de huidige voorspoed van de schurken staat geen toekomstige voorspoed van de rechtvaardige, maar God Zelf. De HEER is eindeloos veel beter dan alles wat de wereld te bieden heeft. En de Psalmdichter heeft er alle vertrouwen in dat Gods relatie met hem ook bestand is tegen de dood.

Job gaat de confrontatie met God aan over zijn onverdiende ellende. Maar tenslotte buigt hij zich voor Gods heilige overmacht. En dan komt het toch nog goed met Job (Job 42:10-17): Toen bracht de HEER een keer in het lot van Job en Hij gaf hem het dubbele van wat hij eerder bezat. .... De HEER zegende Job in zijn latere leven nog meer dan in zijn vroegere, en zo kreeg Job veertienduizend schapen en geiten, zesduizend kamelen, duizend span runderen en duizend ezelinnen. Ook kreeg hij zeven zonen en drie dochters. De eerste dochter noemde hij Jemima, de tweede Kesia en de derde Keren-Happuch. In het hele land waren geen mooiere vrouwen dan de dochters van Job. En hun vader gaf aan hen een even groot erfdeel als aan hun broers. Hierna leefde Job nog honderdveertig jaar en hij zag zijn kinderen en de kinderen van zijn kinderen opgroeien, tot in het vierde geslacht. En toen stierf Job, oud en verzadigd van het leven. Sommige uitleggers vinden dit een antiklimax: na de heroïsche worsteling van Job met God eindigt de geschiedenis met huiselijke voorspoed. Er zijn ook diepere bedenkingen: moet God ons eerst kapot maken voordat Hij ons kan of wil zegenen? Toch denk ik dat het boek Job niet zonder happy end kan. Omdat de worsteling van Job met God geen doel in zichzelf is. Omdat het geloof niet kan zonder de droom van een happy end.

Waar de Spreuken geloven in een rechtvaardige wereldorde, kan Prediker Vrouwe Wijsheid (Prediker 7:28) en Gods beleid (Prediker 3:11) niet ontdekken. Het leven is niet eerlijk (Prediker 8:14). En één zelfde lot treft de rechtvaardige en de schurk (Prediker 9:2): de dood. Over de dood weet Prediker dan wel te zeggen dat ons lichaam vergaat tot stof (aarde tot aarde, stof tot stof, as tot as) - en dat onze levensadem terugkeert tot God Die ons het leven heeft gegeven (Prediker 12: 7) - maar die positieve slotzin maakt het leven niet minder oneerlijk. Aan het geschrift van Prediker zijn echter twee slotwoorden toegevoegd (en die horen sindsdien bij Prediker als Bijbelboek). In het eerste slotwoord (Prediker 12:9-11) horen we een fan van Prediker, die de scherpzinnigheid van Prediker prijst. Maar daarna volgt een tweede slotwoord (Prediker 12:12-14) van rechtzinniger snit:  Tot slot, mijn zoon, nog deze waarschuwing: er komt geen einde aan het aantal boeken dat geschreven wordt, en veel lezen mat het lichaam af. Alles wat je hebt gehoord komt hierop neer: heb ontzag voor God en leef zijn geboden na. Dat geldt voor ieder mens, want God oordeelt over elke daad, ook over de verborgen daden, zowel over de goede als de slechte. Voor mijn gevoel is hier een Schriftgeleerde aan het woord, die aan Predikers geschrift toevoegt wat hij er in heeft gemist. Inderdaad is het leven oneerlijk, maar tenslotte is er een Rechtvaardige Rechter Die goede mensen zal belonen en slechte mensen zal straffen. Zo niet tijdens ons leven, dan toch in elk geval erna. Zoals een onbekende auteur eeuwen later zal schrijven aan de Hebreeën: Eens moeten mensen sterven en daarna volgt het oordeel (Hebreeën 9:27).

Wie goed doet, goed ontmoet - hier of hiernamaals. Die verwachting spreekt ook uit de boeken van de Makkabeeën. Apokriefe of (zeggen we tegenwoordig:) deuterokanonieke Bijbelboeken die dankzij de Groot Nieuws Bijbel en de Nieuwe Bijbel Vertaling ook in protestantse kring weer meer bekendheid hebben gekregen. De Makkebese rechtvaardigen verzetten zich tegen de Griekse cultuur van de Syrische overheersers en hun Joodse meelopers. De hot items uit dit conflict waren de besnijdenis, de spijswetten, de tempeldienst en de sabbath - niet de dingen waaraan wij het allereerst denken bij "goed doen", maar in de situatie van toen markeerden ze het verschil tussen gehoorzaamheid of ongehoorzaamheid aan de wet van de HEER. Veel wetsgetrouwe Joden moesten hun gehoorzaamheid aan de HEER bekopen met een gruwelijke marteldood. Ze ondergingen de folteringen in de verwachting dat God hun ná hun dood zou belonen met de opstanding in heerlijkheid, zoals één van hen zegt tegen zijn beul: U beneemt ons nu wel het tegenwoordige leven, maar de Koning van de wereld zal ons na onze dood tot een nieuw, eeuwig leven opwekken, omdat we omwille van Zijn voorschriften gestorven zijn (2Makkabeeën 7:9).

In die zelfde geest vertelt het Nieuwe Testament over Jezus: een rechtvaardig en barmhartig mens, gehoorzaam aan de wil van Zijn Hemelse Vader - en toch, of: juist daarom: net als de Makkabese rechtvaardigen gruwelijk ter dood gebracht. Maar dat einde kan het einde niet zijn. Volgens het Nieuwe Testament heeft Jezus Zelf, net als de Makkabese rechtvaardigen, Zijn leven gegeven in de verwachting van Zijn opstanding uit de dood. Van die verwachting getuigen de lijdensaankondigingen in de eerste drie Evangeliën: Mattheus 16:21 // Marcus 8:31 // Lucas 9:22; Mattheus 17:22-23 // Marcus 9:31 // Lucas 9:44; Mattheus 20:18-19 // Marcus 10:33 // Lucas 18:32-33. Ik citeer de eerste voluit: ... dat Hij naar Jeruzalem moest gaan en veel lijden van de zijde der oudsten en overpriesters en schriftgeleerden en gedood worden en ten derden dage opgewekt worden (Mattheus 16:21). Na Pasen getuigen de apostelen ervan dat die verwachting werkelijkheid is geworden: God heeft Jezus recht gedaan voorbij het einde van Zijn aardse leven (Handelingen 3:13-15): Het is deze Jezus Die door u is uitgeleverd en verstoten, ook toen Pilatus bereid was Hem vrij te laten. U hebt de Heilige en Rechtvaardige verstoten en geëist dat aan een moordenaar gratie verleend zou worden. Hem die de weg naar het leven wijst hebt u gedood, maar God heeft Hem uit de dood doen opstaan, en daarvan getuigen wij. De opstanding van Jezus is in het Nieuwe Testament het definitieve bewijs dat God tenslotte recht doet.

Beloning en verdienste.

Wie goed doet, goed ontmoet. In mijn verhaal heb ik daarbij argeloos het begrip "belonen / beloning" gebruikt. Ik verkeer daarmee in goed gezelschap, want ook de Bijbel gebruikt die woorden argeloos. Psalm 58 eindigt ermee: Dan zegt men: ‘De rechtvaardige wordt beloond, er is een God die recht doet op aarde.’  (Psalm 58:12). De Spreukendichter vult die beloning heel concreet in: Wie bescheiden is en ontzag heeft voor de HEER,  wordt beloond met rijkdom, eer en een lang leven (Spreuken 22:4). Tegen mensen die worden vervolgd om hun trouw aan God en Jezus, zegt Jezus (Mattheus 5:12): Uw loon zal groot zijn in de hemelen (NBG) / Je zult rijkelijk worden beloond in de hemel (NBV). Dat "in de hemelen" betekent: "bij God" (in tegenstelling tot: "bij mensen") - maar de associatie "niet tijdens ons aardse leven, maar daarna in Gods Koninkrijk" ligt niet ver weg. Je loon zal groot zijn - dat zegt Jezus ook tegen Zijn volgelingen, als ze liefde bewijzen aan hun vijanden (Lucas 6:23) en tegen buitenstaanders die Zijn volgelingen gastvrij ontvangen (Mattheus 10:42). God is een Beloner voor wie Hem ernstig zoeken (NBG) / wie Hem zoekt zal door Hem worden beloond (NBG), schrijft de Hebreeënbrief (11:6). Niks mis met "belonen" dus.

Maar orthodox-protestanten zijn allergisch voor "belonen", in elk geval voor de gedachte dat God mensen beloont voor hun goedheid. Vele malen heb ik het gehoord tijdens mijn pastorale gesprekken: "Alles is genade, dominee!" Een geliefde en troostrijke Bijbeltekst is 2Corinthe 12:9: Mijn genade is u genoeg. En vaak wordt een gebed besloten met "niet uit verdienste, alleen uit genade, om Jezus' wil. Amen". Als alles genade is, is spreken over beloning taboe.

Daarachter zit de strijd van de apostel Paulus tegen de "werken der Wet". Daarover schrijft Paulus buitengewoon fel aan de Galaten, en uitvoeriger aan de Romeinen. Ik citeer uit Galaten 3:10-12 NBG: Allen, die het van werken der Wet verwachten, liggen onder de vloek; want er staat geschreven: Vervloekt is een ieder, die zich niet houdt aan alles, wat geschreven is in het boek der Wet, om dat te doen. En dat door de Wet niemand voor God gerechtvaardigd wordt, is duidelijk; immers, de rechtvaardige zal uit geloof leven. Doch bij de wet gaat het niet om geloof, maar: wie dat doet, zal daardoor leven. De redenering van Paulus is: de Wet van God eist perfectie. Aan die eis kan niemand voldoen. Wie niet aan die eis van de perfectie voldoet, wordt door Gods Wet vervloekt. God dank is er een andere weg: niet de weg van het doen, maar de weg van het geloven. - Zulke uitspraken van Paulus moeten we wel in hun verband zien. Met "werken der Wet" bedoelt Paulus concreet de besnijdenis, de spijswetten en de godsdienstige feesten. Dus dié religieuze regels waardoor het Joodse volk zich onderscheidt van de andere volkeren (de regels waar de Makkabeeën hun leven voor gaven, zie boven!). Paulus is zelf Jood en houdt zich (grotendeels) aan die regels. Maar Jezus heeft hem het inzicht geschonken dat er voor de andere volkeren óók een weg tot God is: de weg van het geloof. Die weg sluit de liefde tot onze medemensen niet uit, maar in (geloof, door liefde werkende, Galaten 5:6 NBG, vgl. Romeinen 13:8-12).

In diezelfde geest hebben de reformatoren in de zestiende eeuw zich verzet tegen de "goede werken" volgens de rooms-katholieke leer van hun tijd. Die goede werken waren met name religieuze prestaties, zoals giften aan de kerk (aflaten!), zo en zoveel penitentie-gebeden, vastendagen enz. God zit niet te wachten op onze religieuze prestaties, zeiden de reformatoren. Daarmee kunnen we de zaligheid niet verdienen. Maar dat deed geen afbreuk aan hun respect voor Gods goede geboden. Vooral in de Calvinistische traditie kregen de Tien Geboden een ereplaats: in de Heidelbergse Catechismus, in de kerkgebouwen (Tiengebodenbord) en in de eredienst (Wetslezing).

Volgens Jezus' profetie van het laatste oordeel worden mensen beloond door de Heer omdat ze goed voor Hem geweest zijn toen Hij arm, hongerig, naakt, ziek, dakloos en gearresteerd was. "Heer, wanneer hebben wij ...?". Het sprak voor hen zó vanzelf dat ze het zich niet eens meer herinneren. De beloning van de Heer is voor hen blijkbaar een volslagen verrassing. Het gaat helemaal fout als we, op grond van onze goede werken, onszelf claimend opstellen tegenover de Heer. Alsof we récht hebben op een beloning voor onze goedheid. Daarmee wordt de eerbied voor de Allerhoogste geperverteerd tot een arbeidsovereenkomst. Dat is de verdienste-gedachte die Paulus en de reformatoren afwezen.

In dat verband twee uitspraken van Jezus. Ze staan allebei in het Evangelie van Lucas, en ze gaan allebei over de Heer Die terugkomt bij Zijn knechten. Schijnbaar spreken ze elkaar tegen.

• In Lucas 12:36-37 zegt Jezus: Wees als knechten die hun heer opwachten wanneer hij terugkeert van een bruiloft, zodat ze direct voor hem opendoen wanneer hij aanklopt. Gelukkig de knechten die de heer bij zijn komst wakend aantreft. Ik verzeker jullie: hij zal zijn gordel omdoen, hen aan tafel nodigen en hen bedienen. Het is een gedurfd beeld: de Heer die slaaf wordt voor zijn knechten (zoals in Johannes 13: de voetwassing). Maar de bedoeling is duidelijk: wie de Heer trouw dient, die zal eenmaal door Hem worden beloond.
• Die zelfde beeldspraak van de knechten en de Heer Die thuiskomt, gebruikt Jezus in Lucas 17:7-10:  Als iemand van jullie een knecht zou hebben die ploegt of de kudden weidt, dan zal hij, wanneer die thuiskomt van het land, toch niet tegen hem zeggen: “Ga maar meteen aan tafel”? Zal hij niet veel eerder tegen hem zeggen: “Maak iets te eten voor me klaar, doe je gordel om en bedien me terwijl ik eet en drink, en daarna kun je zelf eten en drinken”? Hij bedankt de knecht toch niet omdat die gedaan heeft wat hem is opgedragen? Hetzelfde geldt voor jullie; wanneer jullie alles gedaan hebben wat jullie is opgedragen, zeg dan: “Wij zijn maar knechten, we hebben enkel onze plicht gedaan.”’  Daarmee wijst Jezus alle claimende gedrag af. We kunnen niet tegen Hem zeggen: we hebben zo ons best gedaan voor U, dus we hebben recht op beloning. Zo werkt het niet. Omdat Hij de Heer blijft.
  

Ze spreken elkaar tegen en ze houden elkaar in evenwicht: Lucas 17 (we hebben tegenover God niets te claimen) en Lucas 12 (God zal alle liefde en trouw belonen). De Heidelbergse Catechismus brengt dat op de beroemde formule: Deze beloning geschiedt niet uit verdienste (Lucas 17), maar uit genade (Lucas 12). Maar in elk geval: beloning!

Wie goed doet ...

goed ontmoet - hier (soms) of hiernamaals (in elk geval). Uit de aangehaalde uitspraken van Jezus blijkt waar Hij aan denkt bij "goed doen".
- Jezus denkt niet aan de fatsoenlijke, ijverige en matige levensstijl die sommige Spreuken aanbevelen als het beste recept voor een voorspoedig en gerespecteerd leven. Niets tegen fatsoen, ijver en matigheid. Maar in deze wijsheid ligt het welbegrepen eigenbelang op de loer.
- Jezus denkt ook niet aan het naleven van godsdienstige voorschriften. Hij maakte Zich niet erg druk om liturgische of spirituele regels. Religie wordt makkelijk rigide dwangmatigheid of uiterlijk vertoon. Over de drieslag van de Joodse gerechtigheid (aalmoezen geven. bidden en vasten) zegt Jezus: Als je dat doet om je eigen vroomheid te demonstreren, is de bewondering van de mensen je beloning - als je het in stilte doet, zal je Hemelse Vader je ervoor belonen (Mattheus 6:1-18).
* Bij "goed doen" denkt Jezus aan onbaatzuchtige bewogenheid met medemensen in nood. Volgens Lucas 10 vindt Hij die in de Samaritaan (volgens Jezus' Joodse volksgenoten iemand met een foute godsdienst) en volgens Mattheus 25 bij mensen uit "alle volkeren" (blijkbaar ongeacht hun religie). Bewogenheid met onze medemensen - ik moet denken aan de compassie waarover Karen Armstrong een boek geschreven heeft: het universeel-menselijke vermogen om medemens te zijn.

Vanuit compassie goed doen aan haar of zijn medemensen - volgens de Bijbel is dat uiteindelijk nooit zinloos. Wie barmhartig is voor de arme, zal zelf worden gevoed; want van zijn eigen brood heeft hij gegeven aan de arme (Spreuken 22: 9 Griekse versie); Wie barmhartig is voor een arme leent aan de HEER; Die zal hem zijn weldaad vergoeden (Spreuken 19:17). Bevrijd hen die ter dood veroordeeld zijn, doe alles om hun leven te redden. Zeg niet: Ik wist het niet, want Hij  (= God) Die de harten doorgrondt, het innerlijk doorziet, weet of je de waarheid spreekt. Hij vergeldt elk mens naar zijn daden (Spreuken 24:11-12 - Tegenover God kunnen we ons niet afmaken van onze verantwoordelijkheid met Wir haben es nicht gewusst). God beloont ieder mens naar zijn daden (Psalm 62:13 en Romeinen 2:6). Ik vind dat een bijzonder troostrijke gedachte, als ik denk aan al die mensen die vanzelfsprekend en onbaatzuchtig liefde geven aan hun medemensen, al dan niet vanuit (christelijk) geloof. Er zijn veel meer heiligen dan moeder Theresa. Ik kom ze dagelijks tegen. En ze zullen voor hun liefde worden beloond. Zeker weten. Dat bedoelt Paulus met zijn profetie "dat de liefde blijft" (1Corinthe 13:13). De liefde die mensen in hun leven hebben gegeven, dat is uiteindelijk het enige dat er op de zeef van de eeuwigheid blijft liggen. Zalig de barmhartigen, want hun zal God barmhartigheid bewijzen, zegt Jezus (Mattheus 5:7). Wie goed doet, God ontmoet.