Voor veel moderne mensen, ook voor veel moderne protestanten is het moeilijk te verteren dat bijvoorbeeld ziekte ons toekomt uit Gods Vaderlijke hand. Ik plaats alvast een kanttekening. In de ontstaanstijd van de Catechismus (1563) had men ervaring te over met oorlogen. Toch staan die niet in het rijtje van loof en gras enz. Blijkbaar besefte men heel goed dat er allerlei ellende is waar wij mensen zélf verantwoordelijk voor zijn. Zou de Catechismus in de 21e eeuw geschreven zijn, dan zou er wellicht ook bij regen en droogte (klimaatverstoring!), gezondheid en ziekte (levensstijl en milieu-vervuiling!), rijkdom en armoede (ongelijke verdeling van de welvaart!) meer aandacht zijn voor onze menselijke verantwoordelijkheid.

Dit fraai vertelde verhaal is tevens een illustratie bij een andere levensvraag: kan een mens z'n lot ontlopen? Op het eerste gezicht: nee, zelfs al vermomt Achab zich, hij ontkomt niet aan de dodelijke pijl. Maar Bijbels gezien: ja - als Achab maar had geluisterd naar de profetische waarschuwing, dan was hij heelhuids weer thuis gekomen. Het verhaal gaat niet over toeval en noodlot, maar over gehoorzaamheid en ongehoorzaamheid.

Ik heb enige moeite met het woord voorspeld in de Bijbel in Gewone Taal. De weerman voorspelt het weer en de waarzegster voorspelt een bijgelovige klant de toekomst. Profeten voorspellen de toekomst niet, ze brengen Gods Woord over.

Nico ter Linden vertelt als illustratie bij deze gelijkenis het verhaal over de Drentse boer die in de oorlog de regeringskoerier Bestebreurtje op zijn land vond. Die was 's nachts uit een Engels vliegtuig gesprongen met een geheime missie, maar hij had bij de landing zijn been gebroken. Een televisieverslaggever interviewde die boer, jaren later. 'Wat ging er door u heen, die vroege morgen, toen u Bestebreurtje in uw weiland zal liggen?' 'Ik wou dat hij er niet gelegen had,' zei de boer, 'maar toen hij er lag, lag hij er voor mij.' (Het verhaal gaat 6, pag. 47).

Hierbij nog enkele opmerkingen ter zijde:
1) Loting (en met name de verdeling van het land Kanaän door het lot) wordt herhaaldelijk als beeld gebruikt voor Gods zegen (Ps 16: 5- 6) en Gods straf (Jesaja 34:16-17; Jeremia 13:25; mogelijk Ezechiel 24: 6).
2) Over loting om Gods wil te vernemen horen we vooral in de oudere geschiedenis van Israël (Exodus tot en met Jozua). In de tijd vanaf koning David spreekt de HEER vooral door het profetische Woord.
3) Tot nu toe ging het om verloting met een theologische achtergrond: door het lot Gods wil vernemen. Maar het lot wordt ook profaan gebruikt; met name bij het verdelen van de buit (Joël 3: 3 NBG / 4: 3 NBV21; Obadje 1:11; Nahum 3:10; vergelijk Job 6:27). De klacht uit Psalm 22:18-19: Ze kijken vol leedvermaak toe, verdelen mijn kleren onder elkaar, werpen het lot om mijn gewaad wordt alle vier de Evangeliën opgevat als een profetie van Christus in Zijn lijden (Mattheus 27: 35 // Marcus 15:24 // Lucas 23:34 // Johannes 19:24).

De verschillende hier aangehaalde Bijbelteksten komen ook aan bod in de interessante bladzijden die prof. W. Geesink (1854-1929; hoogleraar aan de Vrije Universiteit) in zijn Gereformeerde Ethiek aan dit onderwerp wijdt. Hij schrijft over loting in het kader van zijn behandeling van het Derde Gebod: de NAAM van de HEER niet ijdel gebruiken. De NAAM van de HEER is Zijn openbaring. Met Gods openbaring mogen we enkel omgaan met de diepste eerbied. Geesink geeft de volgende definitie: Het lot is een buitengewone religieuse handeling, waarbij men God aanroept om Zijn beslissing in zaken, waarin de onze (= onze beslissing) tekort schiet. De zaak berust dus op het geloof aan Gods providentia specialissima, dat ook der heidenwereld niet vreemd is, waarom dan ook het gebruik van het lot een algemeen menschelijk verschijnsel is. - Loting berust op het geloof in Gods providentia specialissima. Providentia = voorzienigheid. Meestal betekent providentia specialissima de wijze waarop God Zijn kinderen van stap tot stap tot de hemelse zaligheid leidt. Hier lijkt Geesink ermee te bedoelen: Gods voorzienigheid tot in de kleinste bijzonderheden van ons leven, zoals de uitkomst van een loting. Want toeval (in de zin van: toeval zonder God) bestaat niet.
Geesink vindt in de Bijbel drie soorten lot (Latijn: sors):
1) Sors divinatoria om Gods openbaring over de toekomst te vernemen (Geesink noemt als voorbeeld: de Urim en Tummim).
2) Sors consultatoria om God te raadplegen wat men moet oordelen of doen (Geesink noemt als voorbeeld Jozua 7: de ontmaskering van Achan).
3) Sors divisoria om goederen of taken tussen twee of meer partijen te verdelen (Geesink noemt als voorbeeld Handelingen 1:26: de aanwijzing van Matthias als apostel).
De eerste twee komen wel voor in het Oude Testament, maar niet meer in het Nieuwe. Een christen hoort er dus geen gebruik van te maken. Daarom veroordelen de gereformeerde vaderen ook de sortilegia biblica = het opslaan van een bijbelplaats of met gesloten oogen er den vinger opleggen. In reformatorische of evangelische kring doet men dat wel eens: de Bijbel op een willekeurige bladzijde openslaan om op die manier Gods Woord voor de concrete situatie te vernemen. Geesink oordeelt: Daartoe is Gods Woord niet gegeven. Het is een schandelijk misbruik. - Voor een christen past enkel de sors divisoria, als een bede om een goddelijke getuigenis tegenover bloot gebeurlijke zaken tot het doen opheffen van strijd. Geesink noemt als voorbeelden loting bij staking van stemmen, bij het verdelen van een erfenis, of (enigszins verrassend) bij uitloting van aandelen. Men vergete daarbij niet het heilig karakter van het lot. Want loting is een vorm van het aanroepen van de NAAM des HEREN, en dat mag je nooit ijdel (zomaar of oneerbiedig) doen (Gereformeerde Ethiek I, 300-302). Daarmee zijn we al bij het thema Misbruik van het lot. Geesink denkt daarbij vooral aan alle vormen van spel die worden beheerscht door het toeval: loterij, kaartspel, dobbelspel, en zelfs dominospel, lottospel en ganzebord. God bepaalt de uitkomst van het lot. Dat maakt het lot tot een te heilige zaak om er een spel mee te spelen. Een lot kopen in de Staatsloterij om makkelijk rijk te worden is vooral een gebrek aan eerbied en daarom zonde tegen het Derde Gebod. Deze zedelijke veroordeling van het kaart- en dobbelspel en loterij noemt Geesink eigenaardig Gereformeerd (Gereformeerde Ethiek I, 340-342). En inderdaad: gereformeerd opgevoed, heb ik nooit leren kaarten en ben ik ook niet van plan het alsnog te leren.

... dat ook de heidenwereld niet vreemd is, hoorden we Geesink zeggen. Een aardige illustratie van loting buiten de Bijbel verhaalt de Romeinse geschiedschrijver Tacitus. We schrijven het jaar 69 na Christus. Na een bloedige burgeroorlog dient generaal Vespasianus zich aan als de nieuwe keizer van Rome. De senaat wil een afvaardiging sturen naar de nieuwe keizer. Maar wie moeten er in die delegatie? Het ligt allemaal heel gevoelig. Er ontstaat in de senaat een vinnig debat. Sommige senatoren willen dat als afgevaardigden de meest geschikte personen worden gekozen. Andere senatoren pleiten ervoor de afgevaardigden aan te wijzen door loting. Deze laatsten kunnen zich beroepen op de traditie. Maar Tacitus vermoedt bij hen óók onuitgesproken motieven. Stel dat de afgevaardigden zouden worden uitgekozen op grond van geschiktheid. Als je dan niét gekozen wordt, is dat een publiek brevet van onvermogen. Als je wèl gekozen wordt, haal je je de afgunst van je collega's op je hals. De lotings-partij wint het debat. Loting uit angst voor een inhoudelijke keuze. Van religieuze motieven rept Tacitus niet (Historiën boek IV, 6- 8; voor samenstelling van een senaatscommissie door het lot vergelijk bijvoorbeeld ook IV, 40: 2).

Het Nederlandse woord "lot" kan verschillende betekenissen hebben. Van "het werpen van het lot" tot en met een lot van de Staatsloterij gaat het om zo te zeggen om een georganiseerde vorm van toeval. Maar het lot dat je treft, dat hoef je niet te organiseren: het overkomt je gewoon, het valt je toe - in die zin is het ook toeval, maar dan ongeorganiseerd. Zo is in Judas 1:16 spraken over morrenden, mokkend om hun lot (NBG); in het Grieks zit hier het woord moira = het noodlot, een typisch heidens begrip dat dan ook verder niet in het Nieuwe Testament voorkomt. Bij monde van de oudtestamentische profeten doet de HEER vele malen de belofte dat Hij een keer zal brengen in het lot van Zijn volk (NBG) /  het lot van Zijn volk ten goede zal keren (NBV); uit de Hebreeuwse tekst blijkt dat het hier gaat om een specifiek lot, namelijk het oordeel van God, in veel gevallen: de ballingschap. Om één voorbeeld te noemen: Jeremia 30: 3: Want zie, de dagen komen, luidt het woord des Heren, dat Ik in het lot van mijn volk Israël en Juda een keer breng, zegt de Here, en hen terugbreng in het land dat Ik aan hun vaderen gegeven heb, zodat zij het zullen bezitten (NBG).

1 Die nacht kon de koning niet in slaap komen.
Daarom gaf hij bevel de kronieken te brengen, het boek met de gedenkwaardige gebeurtenissen van het rijk. Daaruit liet hij zich voorlezen.
2 Op zeker moment kwam men bij het gedeelte waarin stond dat Mordechai iets had onthuld over Bigtan en Teres, twee eunuchen die de koning als lijfwacht dienden, en wel dat zij een plan hadden beraamd om koning Ahasveros om het leven te brengen.
3 ‘Welk eerbewijs of welke onderscheiding is daarvoor aan Mordechai gegeven?’ vroeg de koning. ‘Er is hem niets gegeven,’ antwoordden zijn kamerdienaars.
4 Daarop vroeg de koning: ‘Is er iemand in de hof?’ Nu was Haman zojuist in de buitenhof van het paleis gekomen om de koning te zeggen dat hij Mordechai aan de paal moest hangen die Haman voor hem had laten klaarzetten. 5 Zijn dienaren antwoordden: ‘Ja, Haman staat in de hof te wachten.’ ‘Laat hem binnen,’ zei de koning.
6 Toen Haman binnengekomen was, vroeg de koning hem: ‘Wat moet er gedaan worden als de koning iemand eer wil bewijzen?’ Haman dacht bij zichzelf: Aan wie zou de koning meer eer willen bewijzen dan aan mij?
7 En hij antwoordde de koning: ‘Als de koning iemand eer wil bewijzen ... 8 Er zou een koninklijk gewaad moeten worden gehaald dat de koning zelf heeft gedragen en een paard waarop de koning zelf heeft gereden en dat een koninklijke kroon op het hoofd heeft. 9 Dat gewaad en dat paard moeten worden toevertrouwd aan een van de rijksgroten van de koning, aan iemand die tot de adel behoort. En die moet dan degene aan wie de koning eer wil bewijzen het gewaad omhangen, hem op het paard over het stadsplein laten rijden en, voor hem uit gaand, roepen: “Dit valt eenieder ten deel aan wie de koning eer wil bewijzen!”’ 10 Daarop zei de koning tegen Haman: ‘Haal snel het gewaad en het paard waarover u hebt gesproken en handel op de voorgestelde manier met de Jood Mordechai, die dienst doet in de Koningspoort. Laat niets van wat u hebt voorgesteld achterwege.’ 11 Haman haalde het gewaad en het paard, hing Mordechai het gewaad om en liet hem over het stadsplein rijden. En terwijl hij voor hem uit ging, riep hij: ‘Dit valt eenieder ten deel aan wie de koning eer wil bewijzen!’

terug naar diversen

TERUG NAAR OPENINGSPAGINA