FRED STERK & SJOERD SWAEN: Samen Sterker. Vriendschap en veerkracht in relaties. Utrecht / Antwerpen, 2003, 140 blz.
Zoals titel en ondertitel al weergeven: dit boek gaat over relaties.
Relaties in de ruime zin van het woord: alle soorten huwelijks-
en partner-relaties. Het is een zelfhulp-boek, bedoeld om
relaties een positieve inhoud te geven. De behoefte aan zo'n boek
wordt groter als er problemen in de relatie ontstaan: van sleur
tot conflicten. Het boek is dan ook voor een groot deel gewijd
aan het begrijpen en oplossen van zulke problemen.
Sommige populaire relatie-boeken leggen de nadruk op het
verschil tussen man en vrouw. Ze verklaren de problemen in
man-vrouw-relaties uit de verschillende manieren van beleven en
communiceren van mannen en vrouwen. Daardoor willen ze een beter
begrip scheppen tussen mannen en vrouwen, en zo de onderlinge
communicatie en relatie verbeteren. Hoe dat ook zij - dit boek
kiest niet voor die benadering. Ook in de voorbeelden hangt het
geschetste probleem nergens samen met een typisch mannelijke
houding of een typisch vrouwelijke reactie.
Problemen in relaties hangen vaak samen met bepaalde patronen
("schema's") in onszelf. Negatieve schema's zoals
verlatings-angst en bindings-angst hebben een negatieve
uitwerking op onze relatie. Mensen met tegengestelde schema's
(bijvoorbeeld
ordelijk <> spontaan) trekken elkaar in eerste instantie
aan, maar lopen het risico zich vervolgens steeds meer aan elkaar
te gaan ergeren; daarbij wordt de tegenstelling steeds groter.
Beide partners proberen de ander te veranderen, wat meestal een
averechtse reactie oproept. Zo ontstaat een stereotyp patroon van
actie en reactie ("tenniswedstrijd", pagina 59), dat
eindeloos herhaald kan worden. Inmiddels nemen de onvrede over de
ander en over de relatie toe. Beide partners gaan zich steeds
machtelozer voelen: de ander laat zich niet veranderen en de
relatie laat zich niet verbeteren. De relatie lijkt onafwendbaar
tot mislukken gedoemd.
In de benadering van STERK en SWAEN herken ik de zogenaamde systeem-theorie.
Er zijn drie componenten in het spel: (1) je partner; (2) jijzelf
en (3) de relatie tussen jullie beiden. Deze drie componenten
vormen samen een systeem (een samenhangend geheel met onderlinge
wisselwerking). De systeem-theorie stelt dat verandering
van één component het hele systeem verandert.
Jullie
relatie (3) zal niet veranderen (verbeteren) zolang jullie zelf
geen van beiden veranderen. Je partner (1) proberen te veranderen
is uitzichtsloos, want geen mens wil graag veranderd wórden.
Hem
of haar onder druk zetten om te veranderen leidt hoogstens tot
een oppervlakkige en tijdelijke verandering. De oplossing is
daarom simpel: verander jezelf (2). Niet omdat jij zelf de
oorzaak zou zijn van jullie relatieprobleem. Maar omdat jij zelf
de enige van de drie componenten bent die je rechtstreeks
kúnt
veranderen. Dat zal dan (volgens de systeem-theorie) vast en
zeker leiden tot een verandering van je partner (1) en daarmee
van jullie relatie (3).
Niet je partner (1) proberen te
veranderen betekent:
houd op met zeuren, verwijten maken, overtuigen, smeken, je
partner onder druk zetten of chanteren of kleineren; met zulk
gedrag bereik je enkel maar dat je partner de hakken des te
steviger in het zand zet. Het betekent ook: je gedachten losmaken
uit de vicieuze cirkel van: als hij of zij nu maar eens ...
Je zelf (2) veranderen betekent niet je eigen
identiteit
opgeven of opeens een totaal ander mens worden. Het betekent
jezelf zijn op een positieve manier. Dat kun je laten blijken in
kleine positieve gedragingen. Probeer het eens ánders. Een
aanpak die al honderdmaal geen resultaat heeft gehad, werkt
blijkbaar niet. Het heeft dus geen zin het opnieuw zó te
proberen. Probeer het eens helemaal anders
(het
boek geeft verschillende voorbeelden). Ik moest hierbij denken
aan het evangeliewoord: "werp het net uit aan de andere kant
en je zult vinden" (Johannes 21: 6). Een verrassende actie
kan een verrassende reactie uitlokken. Zeker in een slechte
relatie is dat altijd de moeite van het proberen waard! Streven
naar een ideale relatie met een volmaakte partner loopt altijd
uit op teleurstelling. De ander nemen zoals hij / zij is is de
grondslag voor een betere relatie.
Dit boek is constructief en hoopgevend doordat het
de
volgende principes consequent volhoudt:
a) Het inzicht dat het niet helpt om de ander de schuld te geven
van het probleem, de oplossing te verwachten van de ander of te
proberen de ander te veranderen.
b) Het geloof dat jij zelf positief kunt veranderen (al is het
maar in kleine stapjes) en daardoor de sleutel tot verbetering
van je relatie in handen hebt.
c) Het vertrouwen dat een ander en positiever gedrag van jouzelf
vast en zeker ook zal leiden tot een verandering van je partner
en een verbetering van jullie relatie.
Constructief en hoopgevend zelfs in het geval van ontrouw
van één van de partners. Voor het gevoel van de
andere partner
betekent dat meestal onafwendbaar het einde van de relatie. Dat
kan, maar het hoeft niet, volgens STERK en SWAEN. Zij bevelen
ontrouw niet aan, integendeel: ontrouw is meestal een vlucht, een
schijnoplossing, zelfbedrog. Ontrouw komt vaak voort uit pure
onmacht. Maar ontrouw hoeft niet het einde van de oorspronkelijke
relatie te betekenen. Samen kun je ontrouw overleven en jullie
relatie kan er sterker door worden. MARTIN SELIGMAN beschrijft
het proces van vergeving in vijf stappen, getypeerd
met
het engelse woord REACH: recall (je je pijn herinneren), empathy
(je inleven in de ander), altruism (onbaatzuchtig vergeven),
commitment (je vergeving vastleggen) en hold (vasthouden aan je
vergeving).
Een sterk oplossings-gericht boek, hoopgevend voor zoveel
goedwillende partners die zijn vastgelopen in stereotype patronen
van actie en reactie. Het lijkt soms bijna of dankzij deze
benadering iedere relatie levensvatbaar is. Dat is natuurlijk
niet zo. Twee kanttekeningen:
1. De ander de schuld geven of zelf de schuld op je nemen helpt
niet om de relatie te verbeteren, daar hebben STERK en SWAEN
gelijk in. Dat neemt natuurlijk niet weg dat er wel degelijk reële
schuld kan zijn, en niet enkel ingeval van ontrouw. Mensen
kunnen elkaar beschadigen en misbruiken, juist in een relatie.
2. We kunnen meer dan we zelf vaak denken. Een geestelijk gezond
mens kan veranderen. Maar het lijkt mij te optimistisch
om
te beweren dat iedere partner zó kan veranderen dat daarmee
de
relatie zal verbeteren. Psychische problemen of een verslaving
kunnen ons daarin geweldig belemmeren.
Al met al een waardevol boek voor iedereen die zelf een relatie
heeft of anderen in hun relatie begeleidt.