"Hogeschool" betekende toen wat anders dan nu. Tegenwoordig is een Hogeschool een cluster van HBO-opleidingen, zoals de Hogeschool Zeeland - een Universiteit is een wetenschappelijke instelling voor onderwijs en onderzoek. Vroeger waren zowel Hogeschool als Universiteit wetenschappelijke instellingen - het verschil was: een Universiteit was een cluster van verschillende faculteiten, een Hogeschool was een op zich zelf staande faculteit. Zo had je toen bijvoorbeeld de Technische Hogeschool in Delft, de Landbouwhogeschool in Wageningen, de Economische Hogeschool in Rotterdam, en de beide Theologische Hogescholen in Kampen.

1) Het principiële verschil tussen de tweeërlei soort mensen (gelovigen en ongelovigen) zit in de wedergeboorte (Encyclopaedie II, pag. 99). Gelovige mensen zijn wedergeboren, ongelovige mensen niet. Maar Kuyper gebruikt het begrip wedergeboorte in een heel specifieke betekenis. Hij gebruikt regelmatig het beeld van het enten in de fruitteelt (Encyclopaedie II, pag. 99-101; De Gemeene Gratie II, pag. 297-299). God ent op enig moment een kiem van eeuwig leven in het hart van Zijn uitverkorenen. Als zij daarna nog langere tijd van leven krijgen, zal - bij de één eerder, bij de ander later - die schuilende kiem beginnen zich in de levensuitingen te openbaren (De Gemeente Gratie II, pag. 299). Maar enkel die kiem als zodanig (de wedergeboorte) is beslissend. Kuyper toont met een heleboel statistische cijfers aan dat (in zijn tijd: rond het jaar 1900) ongeveer een derde van de kinderen overlijdt in de eerste vijf levensjaren, een leeftijd waarop er - volgens Kuyper - van een bewuste bekering nog geen sprake kan zijn (De Gemeene Gratie II, pag. 655). Bij zulke kinderen blijft het bij enkel de kiem (de wedergeboorte). Ervan uitgaande dat de kiem (de wedergeboorte) aanwezig is, dopen we kinderen van gelovige ouders (de beroemde of beruchte veronderstelde wedergeboorte) en we houden ze voor wedergeboren (het oordeel der liefde) totdat onverhoopt bij het opgroeien uit leer of leven het tegendeel blijkt. Voor Kuyper is er dus wel een principieel verschil tussen gelovigen en ongelovigen (de wedergeboorte), maar dat verschil is enkel bekend aan God.
2) Naast de particuliere genade (Gods zaligmakende werking in de wedergeboorte) staat bij Kuyper de gemene gratie: gemeen = gemeenschappelijk voor alle mensen, wedergeboren of niet, gelovigen en ongelovigen. Na de zondvloed sluit God een verbond met Noach en in hem met de hele mensheid en met alle levende wezens (= dieren) (Genesis 9: 8-17). Dit Noachitische verbond bevat een belofte (God zal de wereld niet nog een keer vernietigen door een zondvloed - het teken van deze belofte is de regenboog) en geboden (de zogenaamde Noachitische geboden, mede naar aanleiding van Genesis 9: 1-7). Dit Noachitische verbond neemt Kuyper als historisch uitgangspunt voor zijn grote driedelige werk over De Gemeene Gratie (deel I, pag. 11-92). In Zijn goedheid weerhoudt God nog de zonde en haar gevolgen, zodat de mensheid zich in haar geschiedenis kan ontplooien. Door zijn leerstuk van de gemene gratie kan Kuyper het ervaringsgegeven verklaren, dat de wereld mee- en de kerk tegenvalt (De Gemeene Gratie II, pag. 13). De tegenstelling gelovigen en ongelovigen ligt zodoende in de praktijk niet zo zwart-wit.

In de hoofdstukken I, II en III maakt Schilder - aansluitend bij verschillende teksten uit Openbaring 1 - enkele inleidende opmerkingen over het boek Openbaring en de "sociale kwestie"

Heel de Bijbel is vól van sociaal-gekleurde aanwijzingen en grondbeginselen. Schilder noemt de Wet van Mozes, de profeten, Jezus Christus en de apostelen (apostolische brieven). Ook het boek Openbaring heeft groot belang voor de perspectieven van het sociale leven, zowel wat betreft de ontvouwing van de daarvoor geldende beginselen, als inzake de profetie aangaande afloop en ontwikkeling van de sociale strijd. Dit laatste Bijbelboek is een catechismus voor alle filosofie-der-geschiedenis (pag. 14-15). Aan het eind van dit hoofdstuk citeert Schilder een gedicht dat uitloopt op de laatste keus: Kristus of  'et socialisme! (pag. 19).

In dit hoofdstuk gaat Schilder in op het karakter van het boek Openbaring. Volgens sommige uitleggers heeft de auteur (Johannes) dit boek gecomponeerd uit onder meer oudtestamentisch en apokalyptisch materiaal. Schilder bestrijdt deze opvatting. Welk een erbarmelijk Johannes-caricatuur penkrast hij zich, die zich de apostel voorstelt als een geleerde, gebogen over papyrusrollen, waarop Joodse apocalypsen geschreven staan ... Nee, de visioenen, door hem beschreven, heeft hij niet uit boeken overgenomen, maar zelf beleefd (pag. 27).

Socialisten spreken over "de sociale kwestie": de tegenstelling tussen kapitalisten en arbeiders, als dé principiële alles-beheersende tegenstelling. Schilder bestrijdt dit uitgangspunt met verschillende argumenten:
- Er is niet één sociale kwestie, dat is een bedrieglijke simplificatie. Er zijn ontelbare sociale kwesties: in feite is het spreken van 'de' sociale kwestie een massaal volksbedrog (pag. 34-35).
- Het boek Openbaring toont dat juist de mensen der laatste dagen met de allergrootste heftigheid de sociale strijd zullen voeren: kopen en verkopen, boycott en protectie, schaarste en distributie, economische destructie en verderving van de bronnen van bestaan, het grootkapitaal (18:23) en het lot der kooplieden ... (pag. 36). Maar de voleinding betekent het einde van dit alles: noch in de hemel, noch in de hel, is plaats voor zo iets als een sociale kwestie (pag. 38). In de hemel zal alles sociaal zijn (zonder kwestie) - in de hel zal alles een grote, eindeloze, nimmer opgeloste, eeuwig martelende kwèstie zijn, maar niets sociaal (pag. 39).
- Voor Gods gericht beslist niet de economische, doch de ethische en heilshistorische antithese (pag. 40). De leuze van de klassenstrijd is een brutale trotsering van de antithese tussen geloof en ongeloof, dienst Gods en dienstweigering aan God (pag. 42). De mensheidsgeschiedenis is in essentie kerkhistorie, en dat is geen historie van de kerkmensen, doch ze is de geschiedenis van Gods kerk-vergadering (pag. 46).

In zijn hoofdstukken IV, V en VII gaat Schilder in op enkele sociale aspecten van de brieven aan de zeven gemeenten in Openbaring 2 en 3.

De tweede van deze zeven brieven is geadresseerd aan de gemeente te Smyrna. De Heer zegt tegen deze gemeente: Ik weet uw armoede, maar gij zijt rijk (Openbaring 2: 9). Arm zijn de christenen in Smyrna in letterlijke zin, mede door de vijandschap van heidenen en Joden (de synagoge des satans, Openbaring 2: 9). Maar ze zijn rijk: niet als een vrome wissel op de eeuwigheid (pag. 57) - er staat niet: gij zult eens rijk zijn. Doch: gij zijt rijk (pag. 57). Het gaat hier om het rechthebben, nu reeds, op 'alle goederen'; het erfgenaam-zijn der wereld, nu al ... (pag. 57). Armoede en rijkdom hangen aan andere maatstaven dan de wereld kent (pag. 59).

Aan de gemeente van Pergamum laat de Heer schrijven: Ik weet waar gij woont, daar waar de troon des satans is (Openbaring 2:13). Volgens Schilder moeten we daarbij denken aan de Asclepius-cultus in Pergamum (pag. 64). Het symbool van de genezende halfgod Asclepius is de slang (esculaap), voor Joden en Christenen zinnebeeld van Satan (pag. 65). De antithese is Asclepius of Christus (pag. 66): wie is de ware Heelmeester? Asclepius biedt dynamische verlossing: nieuwe maar altijd slechts tijdelijke levenskracht - Christus biedt forensische verlossing: vrijspraak tot eeuwig leven (pag. 69) met ethisch effect: bevrijding van de zonde (pag. 73).

Dit moeilijke (vind ik) hoofdstuk vormt een merkwaardig intermezzo, dat het weinig te maken heeft met het Bijbelboek Openbaring en met "de sociale kwestie", maar des te meer met Nietzsches boek Also sprach Zarathustra.
Zarathustra vertolkt Nietzsches revolutionair verlangen naar de Uebermensch (pag. 81). Op zijn zwerftochten ontmoet Zarathustra een 'vrijwillige bedelaar' temidden van een kudde koeien (pag. 82). Deze bedelaar veracht de armen en hij veracht de rijken; nu preekt hij tot de koeien een boodschap die een persiflage vormt van de prediking van Jezus (pag. 82-83). De koeien zijn voor de vrijwillige bedelaar het symbool van de daadloze berusting (pag. 83). Zarathustra is het met de vrijwillige bedelaar eens over de verachtelijkheid van de armen en de verachtelijkheid van de rijken (pag. 84-85). Maar terwijl de bedelaar nu als laatste wijsheid kiest voor de berusting, kiest Zarathustra voor de resolute opstandigheid (pag. 86). Schilder wijst in de gelijkenis van Nietzsche allerlei Bijbelse toespelingen aan. In Zarathustra vertoont zich volgens Schilder de gestalte van de anti-christ: het Beest uit het boek Openbaring (pag. 90). In de vrijwillige bedelaar vertoont zich de gestalte van de pseudo-christ: zijn boodschap lijkt op die van Jezus, maar verschilt er fundamenteel van: berusting lijkt een christelijke deugd, maar een christelijke deugd kan nooit een vrucht zijn van verachting (pag. 91). Tegenover zowel Zarathustra als de bedelaar staat Christus met Zijn gehoorzaamheid. De dogmatiek onderscheidt Christus' dadelijke gehoorzaamheid (Christus heeft voor ons alle geboden van God vervuld) en Christus' lijdelijke gehoorzaamheid (Christus heeft voor ons geleden aan het kruis). Zarathustra is dadelijk ("wil-tot-daad") en de bedelaar is lijdelijk ("berusting") - maar bij Christus worden dadelijkheid en lijdelijkheid gekwalificeeerd door Zijn gehoorzaamheid (pag. 93-94). Zarathustra staat bóven ons - de bedelaar staat buiten ons - Christus heeft midden onder ons gewoond en gaat met ons mee: Immanuel (pag. 96-97).

Terug naar de brieven aan de zeven gemeenten, en wel naar de brief aan Thyatira (Openbaring 2:18-29). Aan deze gemeente verwijt de Heer in één woord: gelijkschakeling (pag. 99). In de oudheid kende men een soort beroeps-organisaties die doen denken aan de middeleeuwse gilden. Zoals de middeleeuwse gilden godsdienstige gekleurd waren (elk met een eigen kapel in de kerk), zo waren de "gilden" in de oudheid ingeschakeld in het 'religieuze' leven van het heidendom (pag. 102). Dat stelde de christenen in die tijd voor de vraag of het lidmaatschap van zo'n gilde behoorde tot de 'adiaphora' of 'middelmatige dingen' - met die theologische termen wordt bedoeld: dingen waarover we geen uitdrukkelijk gebod of verbod van God in de Bijbel vinden, en waarover we dus elkaar vrij moeten laten (pag. 103). Nu is Schilder heel kritisch op dit begrip adiaphora - volgens hem komt het áltijd (ook als we geen expliciet Bijbels gebod of verbod hebben) aan op onze houding, op de gesteldheid van ons hart: willen we profiteren van het feit dat we geen expliciete regel hebben (en we dus lekker onze eigen zin kunnen doen) - of willen we profeteren dat er voor God niets onverschillig is (ook als wij Gods wil ter zake nog niet precies weten) (pag. 104-105). In Thyatira profiteerden sommige christenen van de "christelijke vrijheid" om lid te zijn / blijven van hun gilde, inclusief de gilde-feesten waar vlees uit de afgodentempels werd gegeten (pag. 107-108). In Zijn brief aan de gemeente van Thyatira profeteert Christus tegen de adiaphora (pag. 110): blijf bij de bepalingen van de vergadering van Handelingen 15 (het verbod van het eten van vlees uit de heidense tempels). Dat zijn bepalingen van de principiële erkenning der antithese, effect nemende in concrete dag-situaties (pag. 113). En Schilder trekt de lijn door: pas op als een vakbond u wil gelijkschakelen onder afkondiging van een intra-organisatorische ethiek, die los zou staan van de christelijke. De ethische antithese loopt dwars door al zulke organisaties heen (pag. 113).

In de volgende hoofdstukken behandelt Schilder verschillende "sociale" passages uit de visioenen van het boek Openbaring (Openbaring 4-22). Maar eerst maakt hij in dit en het volgende hoofdstuk twee algemene opmerkingen. Allereerst: Er is een strak systeem in de voorzeggingen (pag. 115). God heeft een welgeordend plan (pag. 115). Dat zien we vooral in de zeventallen: 7 zegelen, 7 bazuinen, 7 fiolen (schalen), 7 donderslagen. Het geheel is volkomen symmetrisch in elkaar gezet (pag. 121). Gods historie-plan heeft een regelmaat, een ordelijkheid en causaliteit, als waarvan de arithmetica [= rekenkunde] ons kennis doet nemen (pag. 123).

God heeft een sluitend systeem van de wereldgeschiedenis, maar Hij heeft dat systeem maar gedeeltelijk aan ons geopenbaard. De Openbaring-schrijver Johannes moet de inhoud van de zeven zegelen, bazuinen en fiolen (schalen) opschrijven voor zijn lezers (Openbaring 1:19). Maar toen de zeven donderslagen gesproken hadden, wilde ik het opschrijven, maar ik hoorde een stem uit de hemel zeggen: Verzegel hetgeen de zeven donderslagen gesproken hebben en schrijf het niet op (Openbaring 10: 4). De inhoud van de zeven donderslagen moet een geheim blijven tussen Meester en knecht (pag. 129). Daarbij moeten we bedenken dat de zeven zegelen, bazuinen enz. geen opéénvolgende fasen aanduiden, maar  bepaalde aspecten van de wereldgeschiedenis als geheel. De verzegeling van de donderslagen betekent dus dat, behalve de dingen, die ons geopenbaard zijn, ook ándere factoren, ándere krachten, werken in de geschiedenis; krachten die geen mens verklaren, geen enkele sociale wegbereider of baanbreker ook maar vermoeden kan. Ook hier geldt het onderscheid tussen de verborgen dingen en de geopenbaarde dingen uit Deuteronomium 29:29 (pag. 130). Wij mensen kennen de geschiedenis maar ten dele; er blijft een 'missing link' (pag. 132). Dat is voor Schilder belangrijk naar twee kanten:
- Er is geen plaats voor een in voorspellingsvorm gegoten project-van-sociale-toekomst op christelijke grondslag (pag. 131-133). De Bijbelse profetieën (inclusief de Openbaring) zijn niet bedoeld als een spoorboekje naar de eindbestemming van de wereld. Schilder is bepaald geen Hal Lindsey.
- Evenzeer bewijst de "verzegeling" het ongelijk van de zogenaamde wetenschappelijke socialisten zoals P. J. Proudhon (1809-1865), Louis Blanc (1811-1882) en Karl Marx (1818-1883). Marx, volgeling van Hegel (pag. 135) ziet in de geschiedenis een proces dat met noodzakelijkheid uit zal lopen op een voortdurend gelukkig leven in een klassenloos Eden (pag. 136). Maar Schilder weet beter: Het gordijn, dat God voor de toekomst hangt, kan niemand scheuren! En niemand mag het proberen zelfs (pag. 137).

De hoofdstukken X tot en met XIV zijn gewijd aan de opening van de eerste vier van de zeven zegels (Openbaring 6: 1- 8). Telkens als het Lam (Christus) een volgend zegel van de boekrol van Gods vaste raadsbesluiten (pag. 140) verbreekt, rijdt er een paard-met-ruiter de wereld in (de vier paarden uit Openbaring 6 herinneren aan de paarden uit Zacharia 1: 8 en Zacharia 6: 2- 3); achtereenvolgens een wit paard, een rood paard, een zwart paard en een vaal paard. De globale betekenis van de laatste drie paarden is duidelijk: het rode paard van de oorlog, het zwarte paard van de honger, en het vale paard van de dood (pag. 143). Over de betekenis van het witte paard bestaat enige discussie. Volgens Schilder staat de ruiter op het witte paard voor de (gehypostaseerde) Pentecostale Missionaris, de Naar-Buiten-Drager (voor het eerst!) van 't Messiaanse Evangelie (pag. 145).

Pentecostaal verwijst naar Pinksteren: het eerste zegel begint met het Pinkstergebeuren (pag. 146). Op Pinksteren breekt de tweede helft van de wereldgeschiedenis aan, die duurt tot de wederkomst van Christus (pag. 254). Deze tweede helft van de wereldgeschiedenis wordt in Openbaring symbolisch op twee manieren aangeduid (pag. 145 en uitvoeriger pag. 253-255):
1)  Als de wereldgeschiedenis wordt wordt voorgesteld als een periode van zeven jaren, dan duurt de tweede helft daarvan 3 1/2 jaar (vergelijk een tijd en tijden en een halve tijd in Openbaring 12:14) =  42 maanden (Openbaring 11: 2; 13: 5) = 1260 dagen (Openbaring 11: 3; 12: 6).
2) Deze zelfde periode tussen Pinksteren en Wederkomst wordt bedoeld met het Duizendjarig Rijk uit Openbaring 20: 1- 6: achter de wolken zijn Davids exulanten [= ballingen] al op trónen gezet (pag. 145). Volgens Schilder is het Duizendjarig Rijk dus niet een bepaalde periode in de geschiedenis of aan het eind van de geschiedenis (chiliasme), maar een kwaliteit van de hele geschiedenis tussen Pinksteren en Wederkomst.

Bij het verbreken van het tweede zegel rijdt het rode paard van de oorlog de wereld in (Openbaring 6: 3- 4). Dat ontneemt ons de illusie van de komende 'katholieke moraal' (pag. 146), de verwachting van een algemene wereldreligie (pag. 147). Schilder gebruikt "katholiek" hier dus in ruimere zin dan "Rooms-Katholiek"; hij doelt hier op de verwachting van Marx van de nieuwe wereld met haar betere, algemene liefdemoraal (pag. 149). En wat eerst denkers hebben uitgedacht, meermalen niet zonder theosofisch-mystieke inslag en in dualistische theorieën, die een bloemlezing uit de gnosticerende en anthroposofische ketterijen aller eeuwen bevatten, dat hebben in rappe exaltatie straks de rode dichters, mannen en vrouwen, verheerlijkt (pag. 152): C.S. Adama van Scheltema, Herman Gorter, A. van Collum, en Henriëtte Roland Holst. Van zulke pantheïstisch-socialistisch-evolutionistische utopieën moet Schilder niets hebben. Op het witte paard van het Evangelie volgt in Openbaring 6 het rode paard van de oorlog. Daarmee is dus de waan van een wereldvrede gebroken. Tweedracht blijft, want zónde blijft (pag. 164). De antithese blijft bestaan tot de Wederkomst van Christus, en daarmee de oorlog (het rode paard); en dat als onderdeel van Gods beleidsplan van de geschiedenis (de boekrol met de zeven zegels)!

Bij de opening van het derde zegel stuift daar het zwarte paard naar voren. Wie is zijn ruiter? De Honger! Na de oorlog de honger: dat is een vaste regel. En bij de honger de duurte! (Openbaring 6: 5- 6; pag. 172). De tarwe (het volksvoedsel) en de gerst (het beestenvoer) worden schaars en dus onbetaalbaar (pag. 172). De ruiter op het zwarte paard heeft een weegschaal in zijn hand: symbool van distributie en rantsoenering, schaarste en honger (pag. 176). Schilder benadrukt dat de oorlog en de honger volgens Openbaring donkere-machten-van-gericht zijn (pag. 179). De Stem die de schaarste afkondigt, klinkt te midden van de Vier Dieren (Openbaring 6: 6), dus vanuit de Hemelse Troon van God (Openbaring 4: 6). In oorlog en honger voltrekken zich Gods oordelen.

De Stem vanuit Gods Troon kondigt niet enkel de distributie van tarwe en gerst aan, maar voegt daaraan nog dit bevel toe: Beschadig de olie en de wijn niet! (Openbaring 6: 6; pag. 181). Over de betekenis van die olie en wijn zijn allerlei veronderstellingen geopperd. Volgens Schilder zijn olie en wijn weelde-artikelen. Om brood schreeuwt het volk; met spelen houdt zich wie kan onledig. 'De armen komen om van broodsgebrek, doch de rijken moeten verzekerd zijn zich te kunnen zalven met welriekende olie en verheugen met vurige wijn' (pag. 185 met een citaat van ds. J.C. de Moor, De Hemel Geopend, pag. 60). De hemelse Stem spreekt in de tegenstelling tarwe en gerst < > olie en wijn een oordeel der verharding uit (pag. 186). Het blijft in de wereld gelijk het is: de tegenstelling tussen schreiende armoede en zorgeloos weelde-slurpen ... de stomme smart in het huis van de honger en de platte pret van geestelijk janhagel (pag. 188). Hieraan voegt Schilder nog een passage toe over de strijd tussen ware en valse kèrk; immers de valse kerk is vaak kerk-van-luxe (pag. 190-191).

Met het rode paard van de oorlog en het zwarte paard van de honger (Openbaring 6: 3- 6) is reeds het intreden van crisen (crisissen) onvermijdelijk als thema van Johannes' toekomstschets gegeven (pag. 193). Dat is voor Schilder aanleiding om de crisen-profetie van de Bijbel en de crisen-theorie van Marx tegenover elkaar te stellen, met name Marx' accumulatie-theorie (het kapitaal zal zich steeds meer ophopen in de handen van enkele rijken) en de Verelendungs-theorie (het lot van de armen zal steeds ondraaglijker worden - tót zij in opstand komen tegen de kapitalisten). Schilder heeft als fundamenteel bezwaar tegen de theorie van Marx dat ze is gebaseerd op de tegenstelling van standen of klassen. Maar volgens de Bijbel zijn proletariër en kapitalist voor God gelijk; bij Hem is geen aanneming des persoons (pag. 202 met noot 1). De wereldhistorie wordt, ook door al de crises heen, niet door de antithese van arm of rijk, doch door die van rechtvaardigheid of onrechtvaardigheid [tegenover God], van heiligheid of vuilheid der zonde bepaald (22:11). Dat is de 'crisentheorie' der Apokalyps (pag. 203).

Volgens het historisch materialisme van Marx (pag. 208) zijn de crises een kwestie van natuurnoodwendigheid (pag. 218): het resultaat van een autonoom historisch proces. Alles (ook alle ideële bewegingen) moet volgens Marx worden verklaard uit de maatschappelijke productieverhoudingen: de materie is beheersend (pag. 208). Ook Openbaring kent een noodwendigheid in de geschiedenis (het woordje moeten door het het boek Openbaring heen, van 1: 1 tot 22: 6), maar het is de noodwendigheid in (en van) Gods gerichten (pag. 218). Ja, over de stof is er heerschappij niet van de geest [zoals het idealisme poneert], doch van Gods Geest (pag. 222). Daar nu is de grote factor, waarmee Marx niet gerekend had. God is er, en Hij laat weten dat Hij er is! (pag. 219).

Zoals Engels, de leerling van Marx, in diens crisisleer plaats heeft opgeëist voor de gedachte, dat er een toenemende intensiteit is in de plagen der aarde (pag. 223), zo kent ook de Openbaring een toenemende intensiteit van Gods oordelen. In Openbaring 6: 8 wordt een vierde deel der mensen getroffen door de ruiter op het vale paard (de dood). In Openbaring 8 en 9 wordt een derde deel van de bomen, de schepen, de zee, de wateren, de maan, de sterren, de dag en de mensen getroffen (pag. 217). En in Openbaring 16 treft het oordeel het geheel: de aarde, de mensen, de zee met alle levende ziel daarin, de fonteinen, de rivieren, de steden, de eilanden, de bergen. Bij de zegelen een vierde, bij de bazuinen een derde, bij de fiolen het geheel! (pag. 218).

In dit betoog neemt Schilder een enigszins filosofische excurs op over het begrip zorg (pag. 211-217). Marx heeft ons willen onttrekken aan de pijnlijke ontmoeting met 'Frau Sorge' (Vrouw Zorg) (pag. 211). Frau Sorge is een figuur uit de Faust van Goethe. De Zorg is voor Goethe een onmisbaar, wijl grondwettig-natuurlijk moment in de universele evolutie, en de overwinning op de Zorg eveneens een 'natuurnoodwendige' evolutie-phase (pag. 214-215). Voor de existentialist Martin Heidegger is de Zorg een existentiaal-ontologisch grondfenomeen. De Zorg is voor Heidegger een vaste begeleidster van de mens, ja eigenlijk zijn existentiewijze (pag. 215)
Tegenover Marx, Goethe en Heidegger schrijft Schilder: de Zorg is een oordeels-engel, uitgezónden van bòven (pag. 216).

God is dus het handelende subject van de geschiedenis. De lijn loopt van boven naar beneden. Maar er is ook een andere lijn: van beneden naar boven: die van de gebeden (pag. 222) en het getuigenis (hoofdstuk XV) van de gelovigen. Maar ook van die lijn is God het handelende subject: gebeden en getuigenis worden door God op Zijn tijd gewerkt en steeds weer gewekt (pag. 222-223).

In de hoofdstukken XV en XVI gaat Schilder in op de "twee getuigen" uit Openbaring 11: 1-14. Aansluitend aan het slot van hoofdstuk XIV: In het laatst der dagen, gelijk al de eeuwen door, hebben Gods getuigen grote invloed op de loop der dingen (pag. 228), en wel door hun gebed en door hun getuigenis. De zielen onder het altaar roepen tot God om gerechtigheid (Openbaring 6: 9-11). Een engel brengt op het hemelse altaar een reukoffer samen met de gebeden der heiligen (Openbaring 8: 1- 6) (pag. 228-229). En hier in Openbaring 11: 1-14 treden twee getuigen op, die herinneren aan Mozes en Elia. Op het gebed van Mozes werden de wateren in bloed veranderd (Openbaring 11: 6b vergelijk Exodus 7:20) - op het gebed van Elia bleef de hemel gesloten zodat er geen regen meer viel (Openbaring 11: 6a vergelijk 1Koningen 17: 1) (pag. 230). In Gods besluit is die machtige factor-in-de-geschiedenis (het optreden van Christus' getuigen, hun gebed en hun getuigenis) opgenomen (pag. 230-231).

Wie worden er precies bedoeld met de twee getuigen in Openbaring 11: 1-14? Volgens Schilder geen bepaalde historische figuren (pag. 231-232), maar al Gods getuigen (= christenen) in de tweede en laatste helft van de wereldgeschiedenis. Met de 1260 dagen van hun getuigenis (Openbaring 11: 3) is immers de periode tussen Pinksteren en Wederkomst bedoeld (zie boven hoofdstuk X) (pag. 232 en pag. 253-254). Met de twee olijfbomen en de twee kandelaren die voor het aangezicht van de Heer der aarde staan (Openbaring 11: 4) wordt verwezen naar Zacharia 4:11-14, waar het gaat om twee ambtelijke dienaren ... als repraesentanten van het volk (pag. 233) - zo zijn de twee getuigen uit Openbaring 11 repraesentanten van de kerk (pag. 234) in het 'laatste' bedrijf (pag. 236) van de wereldgeschiedenis.

Van hen wordt in Openbaring 11: 6 tweemaal gezegd dat ze volmacht hebben: om (als Elia) de hemel te sluiten en (als Mozes) de wateren in bloed te veranderen. In het Grieks staat er exousia. In de meeste Nederlandse vertalingen (StatenVertaling, NBG en NBV) wordt exousia hier (en helaas ook in Mattheus 28:18: Mij is gegeven alle exousia) vertaald met macht. Schilder kiest - ik denk terecht - bewust voor de vertaling volmacht (pag. 240). Volmacht of bevoegdheid hebben wil nog niet zeggen van die volmacht of bevoegdheid ook daadwerkelijk gebruik maken (pag. 241). Met de bevoegdheid van de getuigen wordt bedoeld: een mogen beschikken (uit genade) over die onzienlijke krachten, die God inschakelt in de dramatiek der historie: geloof en gebed (pag. 243). Alleen al door hun geloof en gebed pijnigen zij, als 'stille' krachten, hen die op aarde wonen (Openbaring 11:10 - pag. 244-245). Krachtiger protest tegen het historisch materialisme geeft de Bijbel niet, dan hier (pag. 245): niet de ekonomische verhoudingen, maar geloof en gebed (opgenomen in Gods beleid) drijven de geschiedenis voort.

Als de twee getuigen hun getuigenis voleindigd hebben, worden ze gedood door het Beest uit de afgrond. En mensen uit alle volkeren zullen hun lijk zien en feest vieren. Maar na drie-en-een-halve dag zullen ze opstaan uit de dood en in een wolk ten hemel varen (Openbaring 11: 7-12). Omdat de getuigen van Christus het Alle Menschen werden Brüder (pag. 250) niet willen meezingen en de utopie van de solidariteit van het grote mensheidsgezin (pag. 252) weerspreken, worden ze beschouwd als staatsvijanden ... nummer-één  (pag. 252), verraders van de mensheid (pag. 252) en spelbrekers (pag. 253); en daarom worden ze publiekrechtelijk geëxcommuniceerd (pag. 253).

Mensen uit alle volkeren zullen hun lijk zien (Openbaring 11: 9). Schilder verbindt deze tekst met de uitspraak van Paulus dat wij (= de apostelen, die om hun getuigenis overal worden veracht en vervolgd) een schouwspel (in het Grieks staat er: theatron) zijn geworden voor de wereld, voor engelen en mensen (1Corinthe 4: 9); en met het boek van ds. H. Knoop: Een theater te Dachau (pag. 256 noot 1). Vandaar het woord theater in de titel van dit hoofdstuk.

Maar de vernedering van de getuigen duurt maar een betrekkelijk korte spanne tijds (pag. 255): drie-en-een halve dag (tegenover de lange duur van hun getuigenis: 1260 dagen = drie-en-een-half jaar). En parallel aan het theaterstuk hier beneden (onbegraven kadavers, die een schop krijgen) gaat het theaterstuk hierboven: de duizend jaren van Openbaring 20: 1- 6: dezelfde mensen, zittende op tronen, en aan wie het krima, het oordeel, gegeven wordt (pag. 264).

Dit hoofdstuk is gewijd aan Openbaring 13: het beest uit de zee en het beest uit de aarde. Boven het hoofdstuk staat vers 16-17 afgedrukt: En het maakt, dat aan allen, de kleinen en de groten, de rijken en de armen, de vrijen en de slaven, een merkteken gegeven wordt op hun rechterhand of op hun voorhoofd, en dat niemand kan kopen of verkopen, dan wie het merkteken, de naam van het beest, of het getal van zijn naam heeft. Mensen zonder het teken van het Beest (= de christenen) worden geboycott, vandaar de titel van dit hoofdstuk.

Het hier genoemde getal van het beest is volgens Openbaring 13: 18 het getal 666. Schilder noemt twee interpretaties van dat getal (pag. 266-271):
a) In het Hebreeuws en in het Grieks worden getallen door letters aangeduid (afzonderlijke cijfers waren nog niet uitgevonden). De kabbalisten konden daarom gematria toepassen: de omzetting van woorden in getallen en van getallen in woorden. Die methode heeft geleid tot talloze "verklaringen" van het getal 666. Schilder noemt er meer dan 90 (!), van keizer Nero tot de Paus, en van Luther en Calvijn tot Napoleon. De willekeur van deze "oplossingen" is duidelijk. Afgezien daarvan: Rome's keizer was voor de christenen in die dagen ongetwijfeld een type van de antichristelijke gedachte en een drager daarvan (pag. 267).
b) Verschillende theologen van uiterst voorzichtige gang (Schilder noemt onder meer gereformeerde theologen als Kuyper, Greijdanus, De Moor en Hepp) vatten het getal 666 symbolisch op. In Openbaring komt vaak het getal 7 voor als het getal der goddelijke volmaaktheid. Het getal 666 staat dan voor het menselijke, in zijn vergeefse trachten naar het goddelijke (pag. 268 en noot 1); een op weg willen zijn naar het goddelijke zeven-tal, doch in die 'ontwikkeling' niet slagen: mens blijft mens, en hij wordt in zijn hoogmoed gestuit (pag. 271).

Het Beest uit de zee is een bepaald persoon, die het toppunt van de anti-christelijke macht en zonde zal te zien geven: de Antichrist (pag. 269). Hij zal grijpen naar het scherpe wapen, dat reeds zo menige sociale worsteling heeft vergiftigd, het wapen van de 'boycott' (pag. 271). Aan zijn volgelingen zal hij een merkteken geven (Openbaring 13:16) - Schilder noemt verschillende interpretaties van dit merkteken (pag. 272). Wie dat merkteken niet accepteert, komt op de 'zwarte lijst' en zal van het ruilverkeer worden uitgesloten (Openbaring 13:17 - pag. 273).

Het Beest uit de zee (Openbaring 13: 4-10): de machthebber der zonde, de Antichrist, doet naast zich het Beest uit de aarde opkomen (Openbaring 13:11-17): de redenaar, de denker, de valse profeet der zonde (pag. 274), die de propaganda voert van de verdelging van het christendom (pag. 274). Want: Klassenstrijd zal evenmin als rassenstrijd het laatste woord hebben. Het láátste woord is aan de geloofsstrijd (pag. 277).

Klassenstrijd en rassenstrijd - ze zijn door 'de wereld' uitgeroepen en ze worden door 'de wereld' zelf weer afgelast. En alle standen en rassen worden dan verenigd (in één immense conctie) tegen God en zijn Gezalfde (Psalm 2: 2 - pag. 281).

Dit hoofdstuk handelt over de ondergang van het Grote Babylon (Openbaring 17 - 19: 5). Ook deze apokalyptische beeldspraak wordt op verschillende wijzen geduid. Schilder ziet in Babel de zondige wereld- en cultuurmacht (pag. 286). Er is sprake van de welbewuste toespitsing van de antithese; óók van de zijde van de antichrist (pag. 287). Met 'Babel' wordt de vereende, en onder eenhoofdige leiding geuniformeerde, en geconcentreerde wéreldstad aangeduid (pag. 289).

Maar wijl cultuur zonder God de dood in zich draagt, daarom hangt over Babel de broeiïng van Gods toorn, de werkingsmacht der ont-binding, die tenslotte zich definitief laat gelden in Babels ondergang (pag. 294). De vernieling van deze eschatologische wereldstad ... betekent niets minder dan wereldruïne (pag. 291). Zoals in de profetie van Ezechiël de klaagliederen klinken over Tyrus (Ezechiël 27) en over de vorst van Tyrus (Ezechiël 28), de klaagliederen van de wenende koningen, de wenende handelaren of kooplieden, en de wenende zeelieden (Ezechiël 26-27), zo brengt ook Johánnes de koningen, de kooplieden, de zeelieden samen om de collectieve klaagzang te zingen over Babels verderf (18: 9, 11, 15) (pag. 295). Maar bij het wenen staan zij van verre, ze kunnen niet helpen. Dit in tegenstelling met Christus Jezus, Die nabij Jeruzalem kwam en over haar weende (Lucas 19:41). En wenend óver de stad in de stad heeft hij door tranen en door bloed aan die stad behoudenis geboden (pag. 296).

Hoe, wanneer en waar 'Babel' zal blinken en verzinken, dat weten we niet. De één verwacht ze in het Westen, waar het 'natuurrecht' meer en meer als in zichzelf goddelijk recht wordt aangezien (daarbij denkt Schilder onder meer concreet aan Amerika, zie onder) - de ander in het revolutionaire Oosten, dat de halve maan uit de moskee, het kruis uit de kerken zal wegvagen, in Parijs de lichten doven en Londen verzwelgen zal (pag. 297-300). Bij dat Oosten noemt Schilder concreet China en India (pag. 300-302), machten die hij dus niet enkel ziet als bedreiging van het Christendom, maar ook van de Islam!

Bij de profetie van de ondergang van Babel plaatst Schilder nog twee opmerkingen, die ik weergeef in omgekeerde volgorde.
2) In het begin van het visioen van Openbaring 17-19 ziet Johannes een vrouw zitten op een scharlakenrood beest (Openbaring 17: 3). Die vrouw is het grote Babylon, moeder van de hoeren en van de gruwelen der aarde (Openbaring 17: 5). Schilder noemt het Beest = de Antichrist de Oppermens, en de vrouw de Ondermens (begrippen die doen denken aan Nietzsche, zie boven hoofdstuk VI). Volgens Openbaring 17:16-17 wordt het Beest de ondergang van de Hoer (pag. 305-307) - Schilder spreekt hier van de goddelijke 'ironie' der geschiedenis (pag. 305).
1) Zo is de ondergang van Babel oordeel van God, maar Gods besluit volvoert zich dóór het doen en laten der op zichzelf verantwoordelijk gestelde mensheid heen (17:17) ...Gods ontbindingsoordeel vervult zich slechts in menselijke zelfontbinding. ... God is immers geen tyran: Hij geeft tenslotte ieder, wat hij ten diepste wil. Hij legt niemand enige last op, dan alleen de last der eigen laatste keuze (pag. 304). Zie over Gods besluit en menselijke verantwoordelijkheid verder hoofdstuk XX.

De hoofdstukken XIX, XX en XXI zijn gewijd aan het Nieuwe Jeruzalem (Openbaring 21-22).

Over het Nieuwe Jeruzalem wordt gezegd: De koningen der aarde brengen hun heerlijkheid in haar ... de heerlijkheid en eer der volken zullen in haar gebracht worden (Openbaring 21:24 en 26). In dit verband bindt Schilder de strijd aan met de opvatting van Abraham Kuyper, die hierin de Blijvende winste ziet van de gemeene gratie: dat de rijke en veelzijdige ontwikkeling waartoe de "gemeene gratie" ons menschelijk geslacht dusver bekwaamde, en alsnog bekwamen zal, ook een vrucht zal afwerpen voor het rijk der heerlijkheid (De Gemeene Gratie I, pag. 458). Nu maakt Kuyper hierbij nogal wat restricties. Het is bepaald niet zo dat alle schatten van wetenschap, kunst en cultuur als zodanig en ongeschonden overgaan naar het rijk der heerlijkheid. De elementen zullen immers brandende vergaan (2Petrus 3:10). Maar met deze restricties: de gemeene gratie (de gaven die God in Zijn goedheid heeft gegeven aan de mensheid als geheel, gelovigen en ongelovigen) dragen Vrucht voor eeuwig (De Gemeente Gratie I, pag. 466).

Schilder wil zich niet laten wringen in de dilemmatiek van het gemene-dan-wel-particuliere-gratie-schema (pag. 315). De volkeren die hun eer en heerlijkheid binnendragen in het Nieuwe Jeruzalem, zijn de bekéérde volkeren, of beter gezegd: de bekeerden uit de volkeren. Nu reeds in deze tijdelijke bedeling brengen zij hun (christelijke) cultuur binnen. In de eeuwigheid zal dit in alle klaarheid zichtbaar zijn (pag. 317 met citaat van Greijdanus). Voor Schilder is er maar één cultuur: de christelijke cultuur (daarover schreef hij uitgebreider in zijn boek Christus en cultuur).

De sociale gemeenschap is een utopie, behalve voor wie gelooft (pag. 319). Want in de stad, die paarlen poorten heeft zal de sociale strijd ... tenslotte uitgestreden zijn. Want staan zal daar het geboomte des levens, dat zijn vrucht geven zal. En zijn vrucht zal het geven van maand tot maand (22: 2) (pag. 320). Nú nog geldt het woord, waarmee God na de zondvloed tot Noach kwam, dat lente, zomer, herfst en winter, zaaiing en oogst niet zouden ophouden. ... Dat is de vaste ordening van de regelmatige wederkeer in de natuur (pag. 320). Maar die wisseling van de seizoenen betekent ook de afwisseling van tekort (winter) en overvloed (zomer / herfst). Heden niets, morgen alles. Vandaag te weinig, morgen te veel. Regelmaat - in de onregelmatigheid (pag. 321). Blijkbaar ziet Schilder hier een analogie met de tegenstelling in de samenleving tussen arm en rijk. In het Nieuwe Jeruzalem draagt het geboomte des leven elke maand vrucht, dus gelijkmatig. De pijn van: eerst-overschotten-en-dan-tekorten, is voor altijd voorbij. Eeuwig evenwicht is er dan in de relatie van productie-en-consumptie. In der eeuwigheid geen kans meer op een crisis en een crisen-theorie (pag. 323).

De geschiedenis begint met een hof: de hof van Eden (pag. 331). Hier geeft God de mens de opdracht de aarde te bewerken en te bewaren (Genesis 2:15) en om zich te vermenigvuldigen en de aarde te onderwerpen (Genesis 1:28). Dat is een opdracht en die maakt de dienst van de mens op aarde ambtelijk (pag. 333): de ambtelijke opdracht tot aarde-beheersing ging vergezeld van de eveneens ambtelijke opdracht tot kinderverwekking (pag. 335). 

Tussen aarde-beheersing en kinderverwekking legt Schilder een opvallend verband. Wij zouden misschien redeneren: omdat er steeds meer mensen komen, is er steeds meer voedsel nodig. Schilder redeneert omgekeerd: terwille van de rijke productie de machtige consumptie (pag. 335): de veelheid van vruchten vraagt om een groot getal der eters (pag. 335). Zo vraagt de hof (van Eden) om de stad (het Nieuwe Jeruzalem): Aan het begin der wereld de hof, aan het einde de stad (pag. 335). Ook die stad heeft een hof: niet buiten haar maar binnen haar (Openbaring 22: 2). Zo is dan dit het einde van de strijd dezer dagen: hof en stad komen tot elkaar. Dat is te zeggen: productie-en-consumptie, kapitaal-en-verbruik, aanbod-en-vraag ... ze hebben elkaar gevonden van nu aan tot in der eeuwigheid (pag. 338). Daarmee is de zogenaamde "sociale kwestie" voorgoed opgelost!

Het boek Openbaring getuigt van de systematische volvoering van Gods gedachten en de vaste ordening der dingen naar Gods raadsplan (pag. 342). Maar wat heeft een mens dan nog in te brengen? Wat hèlpt spontane arbeid van de mens, als zijn God een God is van praedestinatie, van vóórbeschikking ...? (pag. 342). Schilder ziet een analogie van deze vraag bij het Marxisme. Niemand minder dan de socialist Troelstra heeft aan het historisch materialisme verweten, dat het de mens alleen maar ziet als 'agent van maatschappelijke krachten'; en deze klacht bewijst een streven, óók bij déze man, om te ontkomen aan de fataliteit ener natuurnoodwendigheid in wereldontwikkeling, die van de mens een haast willoos orgaan maakt van onafwendbare historie-vormende krachten (pag. 342). Maar stelt het boek Openbaring ons niet voor het zelfde probleem?

Vooral aan het Calvinisme met haar geloof aan de voorbeschikking aller dingen door God heeft men deze kritische vraag gesteld. De spreekwoordelijke Calvinistische ijver heeft men verklaard uit de poging om - bij de martelende onzekerheid over de eigen uitverkiezing - zichzelf te bedwelmen en zich af te leiden door maar hard te werken. Praedestinatiegeloof grijpt wanhopig naar het opium van de 'business' (pag. 344-345). Schilder formuleert hier dus een wat ander verband tussen calvinisme en kapitalisme dan Weber in zijn roemruchte stelling - uiteraard om dat verband vervolgens te bestrijden: praedestinatiegeloof is voor de gelovige een geloof in het uitverkoren zijn tòt het medewerkerschap Gods. Juist de calvinistische levensbeschouwing weet dat we een roeping hebben tegenover heel de kosmos (pag. 345). Gód werkt in ons zowel het willen als het werken (Filippenzen 2) (pag. 346).

Het boek Openbaring werkt die gedachte uit in zijn apokalyptische dramatiek (pag. 346). De Openbaring ... predikt een toekomst, die zich eenmaal zal ontdekken als een volkomen getrouwe afspiegeling van Gods besluit: het oordeel zal worden gesproken naar hetgeen 'in de boeken geschreven is' (20:12 en 15). Maar ... het zal over de mensen komen naar hun werken (20:13) - Gods besluit en onze werken in één adem (pag. 345). Het boek Openbaring schijnt fatalistisch, maar schijn bedriegt. De inhoud van de profetie is onveranderlijk, maar Gods getuigen moeten wel hun getuigenis voleinden (pag. 347): niet alleen protesteren tegen de geest der eeuw, maar ook appelleren op haar consciëntie (pag. 348). Het is alles vol van de raad van God, maar wie het leven in Hem vindt, wèrkt aan de wereld, die van God nog niet verstoten is, zolang het voor hem dag is (pag. 349). Juist de belijdenis van de souvereine God, waarmee de Bijbel zijn 'kerugma' besluit, prikkelt tot krachtige arbeid, ook ten bate van het wereldleven (pag. 349-350).

- Voor Schilder is er maar één antithese: die tussen geloof en ongeloof, uitlopend op eeuwig heil en eeuwige verdoemenis. In andere publicaties is hij daar dieper op ingegaan, zelfs tot de diepte van de eeuwigheid. Geloof en ongeloof gaan volgens Schilder terug op Gods verkiezing en verwerping, op Gods eeuwige liefde en Gods eeuwige haat: in Zijn eeuwige liefde schept God Zich mensen om te behouden en in Zijn eeuwige haat schept God Zich mensen om te verdoemen. Schilder beroept zich voor deze evenwichtigheid in Gods handelen op onder andere Romeinen 9:22-23.
- Vanaf de eerste grote christelijke theoloog Origenes (185–254) hebben gelovige denkers de gedachte van de alverzoening verdedigd: tenslotte wordt ieder mens in genade aangenomen. In Handelingen 3:21 spreekt Petrus van de apokatastasis pantoon = de wederherstelling van allen en alles. Origenes vatte dat allen en alles zó ruim op, dat uiteindelijk zelfs de duivel zal worden bekeerd en behouden. Wie zo denkt, denkt groot van de liefde van God, maar krijgt problemen met de uitleg van verschillende Bijbelgedeelten (zoals het boek Openbaring).
- Ds. J. Bonda (Het heil voor de velen) heeft de hierboven genoemde twee scenario's gecombineerd tot een systeem van twee opéénvolgende fasen. Hij wil het laatste oordeel met de dubbele uitkomst serieus nemen: behoud of verdoemenis. Maar hij gaat ervan uit dat de verlorenen ook na hun dood en verdoemenis alsnog behouden kunnen worden. Zo wordt tenslotte het grote plan gerealiseerd van God, Die wil dat alle mensen behouden worden (1Timotheus 2: 4).

Ook binnen het boek Openbaring, bijvoorbeeld in Openbaring 20:12 (Schilder haalt deze tekst aan op pag. 345). Daar ziet Johannes het Laatste oordeel dat wordt uitgesproken aan de hand van tweeërlei boeken: het boek van de werken en het boek des levens. Volgens verschillende uitleggers staan hier twee Bijbelse principes on-verbonden naast elkaar: Gods gerechtigheid die elk mens zal vergelden naar zijn daden (Psalm 62:13, Mattheus 16:27 en Mattheus 25:31-46) en Gods genade, waarmee Hij de Zijnen liefheeft van eeuwigheid tot eeuwigheid (Lucas 10:20, Johannes 17: 6-12, Efese 1: 4-14).

terug naar boeken

TERUG NAAR INDEX