| Georg Friedrich Händel MESSIAH (1742) A Sacred Oratorio Words by Charles Jennens |
| PART ONE |
Over de wegbereider, de geboorte
en de werkzaamheid van de Messias. |
| 1. Sinfonia (Overture) |
|
| 2. Accompagnato (Tenor) Comfort ye, comfort ye my people, saith your God. Speak ye comfortably to Jerusalem, and cry unto her, that her warfare is accomplished, that her iniquity is pardoned. The voice of him that crieth in the wilderness; prepare ye the way of the Lord; make straight in the desert a highway for our God. (Isaiah 40: 1-3) 3. Air (Tenor) Ev'ry valley shall be exalted, and ev'ry moutain and hill made low; the crooked straight and the rough places plain. (Isaiah 40: 4) 4. Chorus And the glory of the Lord shall be revealed, and all flesh shall see it together: for the mouth of the Lord hath spoken it. (Isaiah 40: 5) |
Vóór
de Messias uit gaat de wegbereider. Het Evangelie van Lucas begint met
de
geboorte van Johannes de Doper (Lucas 1). De Evangeliën van
Marcus en Johannes beginnen
met de boodschap en doop van Johannes. Aan het begin van Zijn optreden
als Messias laat Jezus Zich dopen door Johannes (Marcus 1: 9-11;
Mattheus 3: 13-17; Lucas 3:21-22). - In alle vier de
Evangeliën wordt
Johannes de Doper gezien in het licht van Jesaja 40: 3- 5. Johannes
zegt zelf: Ik ben de
stem van één die roept in de woestijn: Maakt
recht de weg van de Heer, zoals de profeet Jesaja gesproken heeft (Johannes
1:23; vgl. Marcus 1: 2- 3; Mattheus 3: 3; Lucas 3: 4- 6). Met de
passage
uit Jesaja 40 zet ook de Messiah Johannes de Doper aan het begin.
Opvallend begint de aanhaling uit Jesaja 40 al bij vers 1: Troost, troost Mijn volk. Johannes
de Doper lijkt meer een boete-prediker dan
een troost-prediker. Toch verkeert Händel in goed gezelschap.
Lucas
vat de (inderdaad strenge) boodschap van Johannes op als evangelie (Lucas
3:18). |
| 5. Accompagnato (Bass) Thus saith the Lord, the Lord of hosts: Yet once a little while and I will shake the heavens and the earth, the sea and the dry land. And I will shake all nations; and the desire of all nations shall come. (Haggai 2: 6-7). The Lord, whom ye seek, shall suddenly come to His temple, even the messenger of the Covenant, whom you delight in; behold, He shall come, saith the Lord of hosts. (Malachi 3: 1) 6. Air (Alto or soprano) But who may abide the day of His coming, and who shall stand when He appeareth? For He is like a refiner's fire. (Malachi 3: 2) 7. Chorus And He shall purify the sons of Levi, that they may offer unto the Lord an offering in righteousness. (Malachi 3: 3) |
Johannes de Doper kondigt de komst van de HEER aan. Mensen verlangen naar de komst van de HEER, maar - waarschuwen profeten als Haggaï en Maleachi - wie kan de komst van de HEER verdragen? Want Hij zal zijn als het vuur van de smelter. Dat is ook de boodschap van Johannes de Doper: de Heer komt met vuur: Hij zal u dopen met de Heilige Geest en met vuur; de wan is in Zijn hand om Zijn dorsvloer geheel te zuiveren en het graan bijeen te brengen in Zijn schuur, maar het kaf zal Hij verbranden met onuitblusbaar vuur (Lucas 3:16-17); elke boom, die geen goede vruchten voortbrengt, wordt uitgehouwen en in het vuur geworpen (Lucas 3: 9). Het vuur van de Heer vernietigt het kwaad en loutert het goede. |
| 8. Recitative (Alto) Behold, a virgin shall conceive and bear a son, and shall call His name Emmanuel, God with us. (Isaiah 7: 14; Matthew 1: 23) |
Na
de aankondiging van de geboorte van Johannes de Doper (Lucas 1: 5-25)
volgt de aankondiging van de geboorte van Jezus (Lucas 1:26-38 en
Mattheus 1:18-25): geboren uit de maagd Maria. In Mattheus 1 wordt
daarbij Jesaja 7:14 geciteerd. Het Kind der maagd is Immanuel: God met
ons. |
| 9. Air (Alto) and Chorus
O thou that tellest good tidings to Zion, get thee up into the high mountain. O thou that tellest good tidings to Jerusalem, lift up thy voice with strength; lift it up, be not afraid; say unto the cities of Judah, behold your God! (Isaiah 40: 9). Arise, shine, for thy light is come, and the glory of the Lord is risen upon thee. (Isaiah 60: 1) Chorus: O thou that tellest. . . etc. 10. Accompagnato (Bass) For behold, darkness shall cover the earth, and gross darkness the people; but the Lord shall arise upon thee, and His glory shall be seen upon thee. And the Gentiles shall come to thy light, and kings to the brightness of thy rising. (Isaiah 60: 2-3). 11. Air (Bass) The people that walked in darkness have seen a great light; and they that dwell in the land of the shadow of death, upon them hath the light shined. (Isaiah 9: 2) |
Daarom kan worden gezegd: zie, hier is uw God!
(Jesaja 40: 9). Dat is Evangelie: Good
tidings -
blijde boodschap. Het is de blijde boodschap
die Gabriel brengt aan Zacharias (Lucas 1:19) en Maria; die de Engel
des HEREN brengt aan de herders in de Kerstnacht (Lucas 2:10); die
Johannes de Doper brengt aan het volk (Lucas 3:18); en die Jezus Zelf
brengt aan armen (Lucas 4:18). Jezus' verkondiging van het Evangelie
wordt in Mattheus 4:14-16 geduid met de profetie van Jesaja 9: 1: het volk in duisternis ziet een
groot licht. Over dat licht zingen Zacharias en Simeon al
in hun lofzangen vóór en na de geboorte van
Jezus: Dankzij
de liefdevolle barmhartigheid van onze God zal het stralende licht uit
de hemel over ons opgaan en verschijnen aan allen die leven in
duisternis en verkeren in de schaduw van de dood (Lucas
1:78-79 NBV) en licht
tot openbaring voor de heidenen en heerlijkheid voor Uw volk
Israël (Lucas 2:32). En de Evangelist Johannes
schrijft over de komst van het Woord: het licht schijnt in de
duisternis (Johannes 1: 5). - Heidenen zullen opgaan naar uw
licht, en koningen naar uw stralende opgang (Jesaja 60: 3)
doet ons denken
aan de wijzen uit het oosten, volgens de traditie: de drie koningen.
Geleid door de ster komen zij naar het Christus-kind. |
| 12. Chorus For unto us a child is born, unto us a son is given, and the government shall be upon His shoulder; and His name shall be called Wonderful, Counsellor, the mighty God, the Everlasting Father, the Prince of Peace. (Isaiah 9: 6) |
De geboorte van de Messias. Kerstpreken over Lucas 2 munten vaak uit in vertedering bij het kindje in de kribbe. Jesaja daarentegen voorzegt het koningschap van dit Kind, met de onvoorstelbare namen Wonderbare Raadsman, Sterke God (NBV: Goddelijke held), Eeuwige Vader, Vredevorst. |
| 13. Pifa ("Pastoral Symphony") |
Pastorale
muziek van de herders in het veld (Lucas 2: 8), in de zelfde 12 / 8e
maat als de Sinfonie waarmee de Tweede Cantate van het
Weihnachtsoratorium van Bach begint. |
| 14a. Recitative (Soprano) There were shepherds abiding in the field, keeping watch over their flocks by night. (Luke 2: 8) 14b. Accompagnato (Soprano) And lo, the angel of the Lord came upon them, and the glory of the Lord shone round about them, and they were sore afraid. (Luke 2: 9) 15. Recitative (Soprano) And the angel said unto them: "Fear not, for behold, I bring you good tidings of great joy, which shall be to all people. For unto you is born this day in the city of David a Saviour, which is Christ the Lord." (Luke 2: 10-11) 16. Accompagnato (Soprano) And suddenly there was with the angel, a multitude of the heavenly host, praising God, and saying: (Luke 2: 13) 17. Chorus "Glory to God in the highest, and peace on earth, good will towards men." (Luke 2: 14) |
Eén van de weinige (zie boven) Evangelie-passages in de Messiah; en veelbetekenend: het is geen verhaal over de persoon Jezus, maar de Evangelie-boodschap óver Hem als de Christus (Messias). De lofzang op God kan dan niet uitblijven. |
| 18. Air (Soprano) Rejoice greatly, O daughter of Zion; shout, O daughter of Jerusalem! Behold, thy King cometh unto thee; He is the righteous Saviour, and He shall speak peace unto the heathen. Rejoice greatly. . . da capo (Zecharaiah 9: 9-10) 19. Recitative (Alto) Then shall the eyes of the blind be opened, and the ears of the deaf unstopped. Then shall the lame man leap as an hart, and the tongue of the dumb shall sing. (Isaiah 35: 5-6) 20. Air (or Duet) ((Alto &) soprano) He shall feed His flock like a shepherd; and He shall gather the lambs with His arm, and carry them in His bosom, and gently lead those that are with young. (Isaiah 40: 11) Come unto Him, all ye that labour, come unto Him that are heavy laden, and He will give you rest. Take his yoke upon you, and learn of Him, for He is meek and lowly of heart, and ye shall find rest unto your souls. (Matthew 11: 28-29) 21. Chorus His yoke is easy, and His burden is light. (Matthew 11: 30) |
De werken van de Messias
waarover Johannes de Doper in de gevangenis hoort (Mattheus 11: 2)
worden ons verhaald in de voorafgaande hoofdstukken van Mattheus: a) In Mattheus 5- 7 (de bergrede) preekt Jezus het Evangelie aan de armen van geest: He shall speak peace ... b) In Mattheus 8- 9 doet Jezus wonderen van genezing en verlossing: Then shall the eyes of the blind be opened, and the ears of the deaf unstopped. Then shall the lame man leap as an hart, and the tongue of the dumb shall sing. c) In Mattheus 10 stuurt Jezus Zijn discipelen erop uit om de verloren schapen van het huis Israëls (Mattheus 10: 6) te verzamelen: He shall feed His flock like a shepherd; and He shall gather the lambs with His arm, and carry them in His bosom, and gently lead those that are with young. Hierna volgt in Mattheus 11:28-30 Jezus' nodiging tot allen die vermoeid en belast zijn. Händel voert Jezus niet Zelf sprekend in (Komt tot Mij ...), want hij schrijft geen biografisch oratorium over Jezus; daarom klinkt het in de derde persoon: Komt tot Hem ... |
| PART TWO |
Over de vernedering en verhoging van de Messias. |
| 22. Chorus Behold the Lamb of God, that taketh away the sin of the world. (John 1: 29) |
Opnieuw een tekst uit
één van de Evangeliën: geen verhaal over
Jezus, maar de uitroep van Johannes de Doper, dat Jezus het Lam van God is.
Jezus is het Lam geschonken door God Zelf (vgl. Genesis 22: 8).
Jezus draagt de
zonden van de wereld (weg): door het offer van Zijn
leven. Het
beeld van Jezus als het offerlam (amnos)
voor onze zonden gebuikt ook de apostel Petrus (1Petrus 1:19 en 2:24).
Paulus spreekt over Jezus als ons Paaslam (pascha) dat
geslacht is (1Corinthe 5: 7). En in het boek Openbaring wordt Jezus
verbeeld als het Lam (arnion)
dat staat als geslacht (Openbaring 5: 6-13); vgl. deel 53 van de
Messiah. |
| 23. Air (Alto) He was despised and rejected of men, a man of sorrows and acquainted with grief. (Isaiah 53: 3). He gave His back to the smiters, and His cheeks to them that plucked off His hair: He hid not His face from shame and spitting. He was despised. . . da capo (Isaiah 53: 6) 24. Chorus Surely He hath borne our griefs, and carried our sorrows! He was wounded for our transgressions, He was bruised for our iniquities; the chastisement of our peace was upon Him. (Isaiah 53: 4-5) 25. Chorus And with His stripes we are healed. (Isaiah 53: 5) 26. Chorus All we like sheep have gone astray; we have turned every one to his own way. And the Lord hath laid on Him the iniquity of us all. (Isaiah 53: 6) |
De hoge Ethiopische ambtenaar leest in zijn Jesajarol (Jesaja 53: 7- 8): Als een schaap werd Hij naar de slacht geleid, als een lam dat stil is bij zijn scheerder deed Hij Zijn mond niet open ... Hij vraagt zich af: Over wie heeft de profeet het? Over zichzelf of over een ander? Die vraag is voor de evangelist Filippus aanleiding om met hem te spreken over het Evangelie van Jezus (Handelingen 8:26-40). In de lijdende Knecht des HEREN van Jesaja 53 heeft Jezus Zichzelf herkend, en Hij wist Zich geroepen om ook dit Schriftwoord te vervullen. Daarom zegt Hij vóór Zijn dood dat Zijn bloed vergoten wordt voor velen tot vergeving van zonden (Mattheus 26:28). Dat Jezus plaatsvervangend en verzoenend voor de Zijnen is gestorven, wordt uitgewerkt door Paulus (bijvoorbeeld in Romeinen 3:25 en 4:25 en 2Corinthe 5:14-21) en in de brief aan de Hebreeën (bijv. Hebreeën 9:11-10:10). Verschillende verzen uit Jesaja 53 worden in het Nieuwe Testament aangehaald met betrekking tot Jezus (in Johannes 12:28; Romeinen 10:16; Mattheus 8:17; Lucas 22:37; en het al genoemde Handelingen 8:32-33). |
| 27. Accompagnato (Tenor) All they that see Him laugh Him to scorn; they shoot out their lips, and shake their heads, saying: (Psalm 22: 7) 28. Chorus "He trusted in God that He would deliver Him; let Him deliver Him, if He delight in Him." (Psalm 22: 8) |
Mijn God, mijn God, waarom hebt Gij Mij verlaten? roept Jezus aan het kruis (Marcus 15:34 en Mattheus 27:46), met woorden uit Psalm 22. Deze noodkreet neemt Händel niet op, omdat hij Jezus niet sprekend invoert; maar wel tekent hij - net als de Evangelisten - Christus in Zijn lijden met woorden uit Psalm 22 (Mattheus 27:42-43). |
| 29. Accompagnato (Tenor) Thy rebuke hath broken His heart: He is full of heaviness. He looked for some to have pity on Him, but there was no man, neither found He any to comfort him. (Psalm 69: 21) |
Ook
Psalm 69 speelt een rol in de lijdensgeschiedenis van de Evangelisten
(Mattheus 27:48; Marcus 15:36; Johannes 19:28-29). Hier wordt vers 21
uit deze Psalm op twee manieren aangepast: het is Thy rebuke
die de Messias treft: het oordeel van God; en ook hier is de eerste
persoon gewijzigd in de derde: niet Jezus Zelf spreekt, maar de Schrift
spreekt óver de Messias. |
| 30. Arioso (Tenor) Behold, and see if there be any sorrow like unto His sorrow. (Lamentations 1: 12) |
Zie of er een smart is als mijn
smart, klaagt Jeruzalem in het eerste Klaaglied. Deze
klacht wordt toegepast op de Messias: de nood van Zijn volk is de Zijne. |
| 31. Accompagnato (Soprano or
tenor) He was cut off out of the land of the living: for the transgressions of Thy people was He stricken. (Isaiah 53: 8) |
De
laatste verwijzing naar Jesaja 53. Goede Vrijdag eindigt met de dood
van de Messias. Zijn sterven is geen persoonlijke tragedie, maar de
uiterste consequentie van Zijn ambtelijke taak: Hij sterft
niet voor Zichzelf, maar voor Zijn
volk. Mijn volk (Jesaja 53: 8) is gewijzigd in Uw volk: het volk
van God, Die hier wordt toegesproken, evenals in het volgende deel. |
| 32. Air (Soprano or tenor) But Thou didst not leave His soul in hell; nor didst Thou suffer Thy Holy One to see corruption. (Psalm 16: 10) |
Dit korte
deel is het Paas-Evangelie van de Messiah. Net als Petrus in zijn
Pinksterprediking lezen Jennens en Händel Psalm 16 als
profetie van de opstanding van
Christus (Handelingen 2:25-32). In de Psalm spreekt de Messias Zelf in
de eerste persoon (Gij
laat mijn ziel niet over aan het dodenrijk) - in de
Messiah wordt óver de Messias getuigd. |
| 33. Chorus Lift up your heads, O ye gates; and be ye lift up, ye everlasting doors; and the King of Glory shall come in. Who is this King of Glory? The Lord strong and mighty, The Lord mighty in battle. Lift up your heads, O ye gates; and be ye lift up, ye everlasting doors; and the King of Glory shall come in. Who is this King of Glory? The Lord of Hosts, He is the King of Glory. (Psalm 24: 7-10) 34. Recitative (Tenor) Unto which of the angels said He at any time: "Thou art My Son, this day have I begotten Thee?" (Hebrews 1: 5) 35. Chorus Let all the angels of God worship Him. (Hebrews 1: 6) |
Aan de hemelvaart van de Messias zijn maar liefst drie delen van de Messiah gewijd. Hemelvaartsdag wordt vaak beleefd als een feestdag in mineur. Met de apostelen nemen we afscheid van Jezus en verlaten blijven we achter (Handelingen 1). Het is beter Hemelvaartsdag te vieren vanuit het ándere Hemelvaarts-Evangelie: Hebreeën 1. Daar zijn we er dankzij Schriftwoorden getuigen van hoe Christus Zijn glorierijke intocht houdt in de hemel als de Koning der Ere (Psalm 24: 7-10). Wanneer God Zijn eerstgeboren Zoon na Zijn werk op aarde weer binnenleidt in de (hemelse) wereld, geeft Hij het bevel: Hem moeten al Gods engelen huldigen! (Hebreeën 1: 6, met een verwijziging naar de Griekse tekst van Deuteronomium 32:43). |
| 36. Air (Alto or soprano) Thou art gone up on high; Thou hast led captivity captive, and received gifts for men; yea, even from Thine enemies, that the Lord God might dwell among them. (Psalm 68: 19) 37. Chorus The Lord gave the word; great was the company of the preachers. (Psalm 68: 12) |
Na Hemelvaart volgt Pinksteren. Met een verwijzing naar Psalm 68 verbindt Paulus (Efese 4: 7-12) de hemelvaart van Christus met de gaven die de verhoogde Heer geeft. Concreet: Hij geeft ambtsdragers (apostelen en profeten, evangelisten en herders en leraars). |
| 38. Air (or « duet and
Chorus ») (Soprano or alto (or soprano, alto and Chorus)) How beautiful are the feet of them that preach the gospel of peace, and bring glad tidings of good things. (Isaiah 52: 7; Romans 10: 15) 39. Chorus (or air for tenor) Their sound is gone out into all lands, and their words unto the ends of the world. (Romans 10: 18; Psalm 19: 4) |
Sinds Pinksteren verbreiden apostelen en predikers het Evangelie van de Messias over de hele wereld. |
| 40. Air (or « Air and
Recitative ») (Bass) Why do the nations so furiously rage together, and why do the people imagine a vain thing? The kings of the earth rise up, and the rulers take counsel together against the Lord, and against His anointed. (Psalm 2: 1-2) 41. Chorus Let us break their bonds asunder, and cast away their yokes from us. (Psalm 2: 3) 42. Recitative (Tenor) He that dwelleth in Heav'n shall laugh them to scorn; The Lord shall have them in derision. (Psalm 2: 4) 43. Air (Tenor) Thou shalt break them with a rod of iron; thou shalt dash them in pieces like a potter's vessel. (Psalm 2: 9) |
Van meet af ondervindt het Evangelie daarbij tegenstand. Al na hun eerste arrestatie zien de apostelen daarin het woeden van de heidenen ... tegen de HEER en tegen Zijn Messias uit Psalm 2 (Handelingen 4:25-31). Maar de HEER in de hemel lacht om de ijdele plannen van Zijn tegenstanders. Hij zal hen stukslaan met een ijzeren staf, hen verbrijzelen als aardewerk (Openbaring 2:27; 12: 5; 19:15 - waar op grond van een andere lezing steeds sprake is van hoeden met een ijzeren staf). |
| 44. Chorus Hallelujah: for the Lord God Omnipotent reigneth. (Revelation 19: 6) The kingdom of this world is become the kingdom of our Lord, and of His Christ; and He shall reign for ever and ever. (Revelation 11: 15) King of Kings, and Lord of Lords. (Revelation 19: 16) Hallelujah! |
De volkeren op aarde woeden tegen de HEER en Zijn Messias (Psalm 2) - de engelen in de hemel weten beter: aan onze Heer en Zijn Messias (Openbaring 11:15) is het Koningschap over de wereld gekomen, door de vernedering en de verhoging van de Messias. Daarmee is dit loflied een waardige afsluiting van deel II. |
| PART THREE |
Over de wederkomst van de
Messias, de opstanding der doden en het laatste oordeel, en de eeuwige
lofprijzing van God en het Lam. |
| 45. Air (Soprano) I know that my Redeemer liveth, and that He shall stand at the latter day upon the earth. And though worms destroy this body, yet in my flesh shall I see God. (Job 19: 25-26) |
De
verwachting van Job dat God ten slotte verlossend voor hem zal
verschijnen wordt tot de verwachting dat de Messias op de jongste dag (at the latter day)
op aarde (upon the earth)
zal wederkomen. Deze christologische uitleg van Job 19 vinden we ook
bijvoorbeeld in de Kanttekeningen van de Staten-Vertaling. |
| For now is Christ risen from the
dead, the first fruits of them that sleep. (I
Corinthians 15: 20) 46. Chorus Since by man came death, by man came also the resurrection of the dead. For as in Adam all die, even so in Christ shall all be made alive. (I Corinthians 15: 21-22) |
Ook de opstanding van de Messias is niet persoonlijk, maar ambtelijk. Zoals Hij voor ons is gestorven, zo is Hij ook opgestaan voor ons: als eersteling van hen die ontslapen zijn. Daarom is Zijn opstanding een zeker onderpand onzer zalige opstanding (Heidelbergse Catechismus zondag 17). |
| 47. Accompagnato (Bass) Behold, I tell you a mystery; we shall not all sleep, but we shall all be changed in a moment, in the twinkling of an eye, at the last trumpet. (I Corinthians 15: 51-52) 48. Air (Bass) The trumpet shall sound, and the dead shall be raised incorruptible, and we shall be changed. For this corruptible must put on incorruption and this mortal must put on immortality. The trumpet. . . da capo (I Corinthians 15: 52-53) 49. Recitative (Alto) Then shall be brought to pass the saying that is written: "Death is swallowed up in victory." (I Corinthians 15: 54) 50. Duet (Alto & tenor) O death, where is thy sting? O grave, where is thy victory? The sting of death is sin, and the strength of sin is the law. (I Corinthians 15: 55-56) 51. Chorus But thanks be to God, who giveth us the victory through our Lord Jesus Christ. (I Corinthians 15: 57) |
Uitvoerig klinkt in de Messiah het slot van 1Corinthe 15. Paulus laat ons hier delen in een geheimenis: een openbaring die hij krachtens zijn profetische gaven heeft ontvangen. De bazuin blaast de reveille, en de doden staan op uit hun (doods)slaap. Dan worden zowel levenden als (opgestane) gestorvenen in één oogwenk veranderd: verheerlijkt zoals Christus sinds Zijn opstanding (1Corinthe 15:49). |
| 52. Air (Soprano alto) If God be for us, who can be against us? (Romans 8: 31) Who shall lay anything to the charge of God's elect? It is God that justifieth, who is he that condemneth? It is Christ that died, yea rather, that is risen again, who is at the right hand of God, who makes intercession for us. (Romans 8: 33-34) |
Na
de opstanding der doden volgt het laatste oordeel (Openbaring
20:11-15). Door de eeuwen heen heeft het oordeel mensen schrik
aangejaagd: op de valreep toch nog verloren kunnen gaan. Maar voor deze
vrees hebben Gods kinderen geen reden. Onze Rechter is God,
Die Zijn eigen Zoon voor
ons gegeven heeft (Romeinen 8:32, hier overgeslagen) en Die ons om Hem
vrijspreekt. Onze Advocaat is de Messias Zelf, Die voor ons is
gestorven en opgestaan. |
| 53. Chorus Worthy is the Lamb that was slain, and hath redeemed us to God by His blood, to receive power, and riches, and wisdom, and strength, and honour, and glory, and blessing. Blessing and honour, glory and power, be unto Him that sitteth upon the throne, and unto the Lamb, for ever and ever. Amen. (Revelation 5: 12-14) |
Het
Lam - zo wordt Jezus Christus in het boek Openbaring
in de regel (29x) aangeduid. De Messias is een offerlam. Hij laat Zich
slachten om ons daardoor te verlossen. Dát is Zijn
grootheid. Daarom
worden in Openbaring Hij
Die op de troon gezeten is (God) en het Lam (de
Messias) in één adem genoemd. Daarom komt aan God
en de Messias eeuwige glorie toe. Amen! |