PETER HENDRIKS: Ontmoetingen met God. Een Basiscursus geloven met bijbelse verhalen. Boekencentrum Zoetermeer, 2006, 181 pag.
Dit boek is het cursusboek bij de 7+1 Basiscursus Geloven: de nieuwe cursus van de Protestantse Kerk over het christelijk geloof. Ze omvat zeven avonden en een dag, en is bedoeld voor mensen die meer willen weten over geloven en over wat de christelijke geloofstraditie te bieden heeft. Voor de één zal de cursus een eerste kennismaking met geloven zijn, voor de ander een vernieuwing, een upgrade. Voor weer een ander is het een verdieping. De cursus is ontwikkeld door Peter Hendriks, predikant te Hengelo - aldus de introductiefolder. In het vervolg beperk ik mij tot het cursusboek Ontmoetingen met God.
Het boek is thematisch opgezet. In
de 8
hoofdstukken komen de volgende thema's aan de orde:
1. Geloven.
2. Bijbel en Godsbeelden.
3. De betekenis van Jezus (Kerstfeest en Epifanie).
4. Kruis en opstanding (de Stille Week).
5. Inspiratie (Pinksteren).
6. Bidden.
7. Toekomstverwachting.
In kort bestek komen zo (de) belangrijke thema's van het
christelijk geloof aan de orde. Daarbij komen allerlei
bijbelverhalen ter sprake. Het boek leest vlot. Het is verlucht
met tekeningetjes.
Een paar opmerkingen bij dit boek.
1. Dit boek verdient alle waardering als poging om het christelijk geloof anno 2007 onder woorden te brengen. De toenmalige Samen op Weg-kerken hebben jarenlang veel energie gestoken in de organisatorische eenheid. Met haar visiestuk Leren leven van de verwondering wil de Protestantse Kerk in Nederland zich nu richten op de inhoud van het geloof: niet enkel intern, maar ook naar buiten. Deze cursus en dit cursusboek passen helemaal in dat kader.
2. Het boek is bedoeld voor heel verschillende lezers. De introductiefolder spreekt van Voor de één ... een eerste kennismaking ..., voor de ander een vernieuwing, .... Voor weer een ander ... een verdieping. Dat maakt nogal verschil, qua voorkennis en betrokkenheid! Ik denk ook aan verschil in taalniveau, in levenservaring, in religieuze achtergrond. Ik stel me dit boek voor in de handen van verschillende mensen die ik ontmoet: een jongere die geen flauw besef van de bijbel heeft; een moslim met belangstelling voor het christelijk geloof; een ouder gemeentelid die zich afvraagt wat hij heeft aan alle bijbelkennis uit zijn jonge jaren. Is het mogelijk zo verschillende mensen aan te spreken met één boek? Is het verschillen tussen kennismaking en verdieping niet te groot?
3. In het boek ontmoeten we een vriendelijke God. Bijvoorbeeld in de omschrijving van het bijbelse begrip wandelen met God (Genesis 5:24 over Henoch): Zo leven, dat je je op elk moment van de dag ervan bewust bent dat jij een gewild mens bent. Dat jij er mag zijn. En dat de mensen om jou heen er mogen zijn. Dat God mensen tot groei en bloei wil laten komen. En dat je daarin mee mag gaan, en aandacht hebt voor elkaar. Elkaar liefhebt, zoals God jou liefheeft (118). Een voluit bijbels beeld van God. In dit boek het overheersende beeld. God is sympathiek. Nog een voorbeeld: Als God zou ingrijpen, voor eens en altijd, is het met zijn zelfgekozen kwetsbaarheid gedaan, maar ook met onze vrijheid. Dan is er geen ruimte meer voor waar het God in zijn schepping om begonnen is. Geen ruimte voor open relaties. Geen ruimte voor liefde. Met andere woorden: als God zou ingrijpen, voor eens en altijd, is het met zijn schepping gedaan (34). Het herhaalde "voor eens en altijd" is me niet helemaal duidelijk. In elk geval heeft deze passage te maken met de vraag of God ingrijpt in onze werkelijkheid. De schrijver heeft gelijk als hij bedoelt dat God dat (ook in de bijbelse verhalen!) liever niet doet. Hij gaat met ons om door Zijn Woord, dat ons uitnodigt tot antwoord. Maar betekent dat dat God nooit in onze werkelijkheid ingrijpt? Verschillende bijbelschrijvers spreken andere taal. - Tegelijk met dit boek kocht ik de "Blokkerbijbel": Er was eens een God. In die bijbelverhalen ontmoeten we een heel wat ruigere God. Maar de Blokkers (vader Jan en zonen Jan en Bas) schrijven dan ook als drie ongelovige zielen (Er was eens een God, 7). Niet om mensen te helpen bij het zoeken naar God, zoals Hendriks. Ik houd het maar bij diens conclusie: God is altijd anders (35).
4. Met het Godsbeeld hangt samen wat Hendriks schrijft over de kruisiging van Jezus. In de evangeliën horen we over de kruisiging van Jezus zeggen dat het wel 'moest' gebeuren. ... Maar dat wil nog niet zeggen dat je moet zoeken naar een goddelijk plan achter de kruisiging van Jezus. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat het Gods bedoeling was dat Jezus gekruisigd zou worden. Dat is vaak wel zo gedacht. Maar met dergelijke gedachten maakt Hendriks korte metten. Het verschrikkelijke van de kruisiging van Jezus is dat het mensenwerk is (68-69). Dat laatste is zonder twijfel waar: Jullie hebben Jezus gekruisigd - God heeft Hem opgewekt, zegt Petrus (Handelingen 4:10). Maar is de kruisiging van Jezus enkel werk van mensen? De Evangeliën zien achter de schermen ook de Satan een rol spelen (bijvoorbeeld Lucas 22:3). En God? Heeft Hij part noch deel aan de dood van Jezus? Paulus schrijft dat God Zelfs Zijn eigen Zoon niet gespaard, maar voor ons allen overgegeven heeft (Romeinen 8:32). En aan de vooravond van Zijn kruisdood bidt Jezus: Niet Mijn wil, maar de Uwe geschiede! (Lucas 22:42). Voor mijn gevoel vullen in de bijbelverhalen verschillende gezichtspunten elkaar aan. En dat wil ik liefst zo laten.
5. Als dominee las ik natuurlijk met belangstelling wat Hendriks schrijft over de verzorgingskerk tegenover de ontmoetende geloofsgemeenschap (102-105). Het is duidelijk dat de ontmoetende geloofsgemeenschap zijn ideaal is: Het gaat om de ruimte die er zo komt om te ontmoeten, te raken en aangeraakt te worden. Door de mensen om je heen, door de verhalen van de Altijd Aanwezige, door God Zelf. Het gaat om de ruimte die mensen wordt geboden hun eigen inspiratie op te doen (105). Dat klinkt aanlokkelijk. Zelf denk ik dat in een bestaande gemeente ontmoeting en verzorging geen dilemma zijn, maar (kunnen) samengaan. Ik schrijf dit stukje op nieuwjaarsavond. Vanmorgen een korte nieuwjaarsdienst met vooraf samen koffiedrinken: een gelegenheid tot "ontmoeting" waarvan veel kerkgangers dankbaar gebruik maakten; ook na de dienst bleven mensen staan napraten. Vanmiddag werd ik weggeroepen naar de intensive care van het ziekenhuis, naar een gemeentelid dat daar ernstig ziek buiten kennis lag; dat laatste zou je "verzorging" kunnen noemen. Wat is er tegen?
6. Bijzonder zinvol en actueel in het boek zijn de opmerkingen over dialoog met andersgelovenden: hindoeïsme en boeddhisme, islam, en jodendom; en esoterie, agnosticisme en atheïsme (146- 149). Hendriks probeert deze verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen in een enkele zin recht te doen: wat kunnen we van hen leren en wat is het eigene van het christelijk geloof?
7. Het lastigste vind ik zelf de opbouw van het boek: de combinatie van thema's en bijbelverhalen. In het begin van dit stukje noemde ik de 8 thema's van de cursus. Het zijn zonder twijfel (de) wezenlijke thema's van het christelijk geloof. Hendriks verbindt die thema's met bijbelverhalen. Met het risico dat je het verband van de bijbel kwijt raakt. Bijvoorbeeld in hoofdstuk 5 over inspiratie. Hendriks begint met de Geest van God boven de wateren van de schepping (Genesis 1) met een uitstapje naar de adelaarspreuk uit Deuteronomium 32. Daarna de dorre doodsbeenderen uit Ezechiel 37, die door de Geest tot leven komen. Vervolgens Hemelvaart en Pinksteren uit Handelingen 1 en 2. Dan de zalving te Bethanie uit Johannes 12, waarbij de geur van de mirre het hele huis vult. Daarna Paulus' regulering van de tongentaal in 1Corinthe 14. En tenslotte Mozes bij de brandende braambos uit Exodus 3: het vuur dat niet verteert. Met deze verschillende bijbelse beelden van de Geest is natuurlijk niks mis. Ik hoop maar dat degene die zonder veel bijbelkennis dit boek leest voor een eerste kennismaking met het christelijk geloof, door al deze bomen het bos nog kan zien. Toen ik zelf als jongetje van 12 op catechisatie zat, leerden we uit twee boekjes: het Kort Begrip van Herman Faukelius (uit 1611!) en De gewijde geschiedenis van J.H. Landwehr. Thema's en bijbelverhalen apart dus. Misschien moet je naast Ontmoetingen met God de "Blokkerbijbel" lezen; of Het Verhaal Gaat van Nico ter Linden.
8. Het bovenstaande artikel gaat over het boek Ontmoetingen met God. Volgens de achterflap kan het boek uitstekend los van de cursus worden gelezen. Toch denk ik dat het boek pas goed tot zijn recht komt in het kader van zo'n cursus. Na lezing van het boek heb ik de auteur enthousiast en insperend horen vertellen over de cursus. Naast het cursusboek voor de deelnemers is er een handleiding; een dvd voor de bijeenkomsten staat op stapel. De basiscursus omvat 7 + 1 ontmoetingen, die steeds worden gestart met een gezamenlijke maaltijd, gevolgd door een pakkende inleiding en een groepsgesprek. Dit model doet denken aan de Alpha-cursus. Het sterke punt lijkt mij de onderlinge ontmoeting. Ontmoeting tussen mensen als plaats voor ontmoeting met God - daar draait het om in deze cursus.
DE ALPHA-CURSUS
Hierboven schreef ik: Dit model doet denken aan de Alpha-cursus. Een collega vroeg mij: wat vind je dan van de Alpha-cursus? Ik kende de Alpha-cursus enkel van horen zeggen, dus ik had niet direct een antwoord op die vraag. Daarom las ik de Handleiding en het Werkboek. Naar aanleiding van dit materiaal de volgende opmerkingen.
1. Als je beide methoden naast elkaar zet, valt de grote overeenkomst op. Hendriks heeft een opzet van 7 avonden + een dag - de Alpha-cursus bestaat uit 10 avonden + een weekend. De avonden hebben een overeenkomstige indeling: maaltijd - inleiding - groepsgesprek. Door deze opzet wordt een goede en veilige sfeer, belangstelling voor de deelnemers en het ontstaan van vriendschappen bevorderd. Dus ook hier: Ontmoeting tussen mensen als plaats voor ontmoeting met God.
2. Ook de Alpha-cursus is thematisch van opzet. Aan de orde komen:
1. Het christelijk geloof: saai, onwaar en achterhaald? (introductie-avond)
2. Wie is Jezus?
3. Waarom is Jezus aan het kruis gestorven?
4. Hoe kan ik zeker zijn van mijn geloof?
5. Bidden: waarom en hoe?
6. De bijbel lezen: waarom en hoe?
7. Wie is de Heilige Geest? Wat doet de Heilige Geest? Hoe kan ik vervuld worden met de Heilige Geest? (weekend)
8. Hoe kan ik het kwade weerstaan?
9. Hoe leidt God ons?
10. Waarom en hoe moeten we het anderen vertellen?
11. Geneest God vandaag de dag nog?
12. Hoe zit het met de kerk?
3. De Handleiding van de Alpha-cursus besteedt veel aandacht aan de cursusleiders. De liefde voor Jezus mag in hun leven doorwerken in de zorg voor mensen, met name voor degenen die nog zwak en kwetsbaar zijn in het geloof. Het doel is daarbij om ieder mens in Christus volmaakt te doen zijn (Colossenzen 1:28b). In de Alpha-cursus staat Jezus Christus centraal. Dat vraagt van de cursusleiders een houding van bemoedigen, luisteren en vrede bewaren. Deze pastorale taak vraagt van de cursusleiders toewijding en gebed om de Heilige Geest. Een bijzonder aspect van dit pastorale werk is ministry in de zin van: persoonlijk bidden met mensen (twee teamleden met één cursist); dat gebed kan als inhoud hebben de vervulling met de Heilige Geest.
4. De Alpha-cursus heeft een indrukwekkende organisatie. Elk jaar in maart of april wordt er een Alpha-conferentie georganiseerd, met als doelstelling informatie, motivatie en training. In september en december vinden de jaarlijkse instructie-dagen plaats: speciaal voor teams die op het punt staan om te beginnen. Tijdens speciale Alpha-trainingsdagen kunnen teams meer toerusting krijgen. De Alpha-organisatie kan in een plaatselijke gemeente een informatie-avond verzorgen of meewerken aan een Alpha-startzondag. De Alpha-organisatie heeft her en der regionale adviseurs/coördinatoren. Bij de bookshop van Alpha-cursus Nederland is al het cursus-materiaal te bestellen. Op www.alpha-cursus.nl is allerlei informatie te vinden. Alpha-cursus Nederland maakt deel uit van een wereldwijde organisatie, waarover http://alpha.org alle mogelijke informatie verschaft. Sinds 1996 volgden ruim 8 miljoen mensen een Alpha-cursus.
5. Het doel van de Alpha-cursus is om mensen tot Christus te leiden (Handleiding pag. 21). Daar wordt onmiddellijk bij gezegd: Wij weten dat niemand opnieuw geboren kan worden dan door het werk van de Heilige Geest. Daarom oefenen wij op geen enkele wijze druk uit op de deelnemers (Handleiding pag. 21). Bovendien moeten de teamleden de deelnemers respecteren: Blijf respect voor de ander tonen, ook al bent u het volledig met hem/haar oneens (Handleiding pag. 23). Herhaaldelijk waarschuwt de Handleiding de teamleden om niets te forceren, want dat werkt averechts. Ondanks dit alles is de doelstelling duidelijk: mensen tot Christus leiden. Deze duidelijkheid kan zowel een voordeel als een nadeel zijn. De doelstelling van Hendriks is opener: dat de deelnemers gelegenheid krijgen zich te laten raken door de verhalen van mensen over hun ervaringen met God (pag 9). Die openheid kan zowel een nadeel als een voordeel zijn.
6. Het doel van de Alpha-cursus is om mensen tot Christus te leiden (Handleiding pag. 21). Voor die doelstelling beroept de Alpha-cursus zich op uitspraken uit de brieven van Paulus. Maar de voor-onderstelling van Paulus is het Oude Testament. En dat komt er in de Alpha-cursus bekaaid af. Wanneer de Alpha-cursus ons er (terecht) op attendeert dat Jezus' genezingen 25% van de evangeliën beslaan (Werkboek pag. 50), kan er met nog meer recht op worden gewezen dat het Oude Testament 80% van de Bijbel beslaat. In de Alpha-cursus komt het Oude Testament maar enkele keren aan bod, en dan vooral met het oog op Jezus en de Heilige Geest. Bijvoorbeeld als Jesaja 53 wordt gelezen met de vraag wat er door Jezus is vervuld (Handleiding pag 36). Met het gevaar dat het Oude Testament gaat lijken op de weersverwachting van gisteren: zelfs als ze uitkomt, is ze vandaag achterhaald. Natuurlijk kun je niet alles tegelijk behandelen. De Alpha-cursus is wil een eerste introductie tot het christelijk geloof zijn. Hopelijk maken de cursisten later ook kennis met de gerechtigheid van de Wet, de waarschuwing van de profeten, de wijsheid van de Spreuken en het realisme van de Prediker, en al die andere getuigen van de God van Israël.